بیست و سه سال از در گذشت استاد سید محمد علی جمالزاده می گذرد . نویسنده ای که
در ادبیات ایران نقش آفرین بود و آثار پر ارج اش هنوز زبانزاد عام و خاص است .استاد
پیوسته با روزنامه بهارایران همکاری مستمری داشت و از ژنو مقالاتی برای این
روزنامه می فرستاد که ما آن را زینت بخش صفحات خود می کردیم . اینک یاد وخاطره
آن استاد بزرگ را محترم و عزیز می شمریم و مروری بر زندگی او می افکنیم :
محمد علی در اصفهان متولد گردید ودر۱۷ آبان ۱۳۷۶ در ژنو درگذشت . او را پدر
داستـان کوتاه زبان فارسی و آغازگر سبک واقع گرایی در ادبیات فارسی می دانند.
محمدعلی جمال زاده نخستین مجموعهٔ داستـان های کوتاه ایرانی را با عنوان «یکـی بود؛
یکـی نبود »در سـال ۱۳۰۰ خورشیدی در برلین منتشر کرد. داستـان های وی انتقادی (از
وضع زمانه)؛ ساده؛ طنزآمیز و آکنده از ضرب المثل ها و اصطلاحات عامیانه است .
جمال زاده حدود دوازده سال داشت که پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد. در دوران اقامت او
در بیروت؛ اوضاع سیاسی ایران تغییر کرد، در آن زمان محمد علی شاه قاجار مجلس را به توپ بست
و هر یک از آزادی خواهان با مشکلاتی مواجه شدند. پدر جمال زاده خود را به همدان رساند تا از آنجا
به عتبات فرار کند، ولی در آن جا دستگیر شد و به بروجرد برده شد. امیر افخم، حاکم بروجرد دستور
اعدام او را صادر کرد.
دوران جوانی
جمال زاده در بیروت با ابراهیم پور داود و مهدی ملک زاده فرزند ملک المتکلمین چندین سال هم دوره
بود. در سال ۱۹۱۰ تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل به اروپا برود. سپس از راه مصر عازم فرانسه
شد. در آنجا ممتازالسلطنه سفیر ایران به وی پیشنهاد کرد که برای تحصیل به لوزان سوئیس برود.
سید محمدعلی تا سال ۱۹۱۱ در لوزان بود، پس از آن به شهر دیژون در فرانسه رفت و دیپلم حقوق
خود را از دانشگاه آن شهر گرفت.
فعالیت‌ها
همزمان با جنگ جهانی اول کمیته ای به نام کمیته ملّیّون به رهبری سید حسن تقی زاده برای مبارزه
با روسیه و انگلیس در برلین تشکیل شد. این کمیته سید محمدعلی جمال زاده را به همکاری دعوت
نمود. جمال زاده در سال ۱۹۱۵ به برلین رفت و تا سال ۱۹۳۰ در آن جا اقامت داشت. پس از اقامت
کوتاهی در برلین، برای مأموریت از طرف کمیته میلیون به بغداد و کرمانشاه رفت و مدت شانزده ماه
در آنجا اقامت داشت. در بازگشت به برلین، مجله کاوه (۲۴ ژانویه ۱۹۱۶ اولین شماره آن به چاپ
رسید) وی را به همکاری دعوت کرد و تا تعطیلی مجله (۳۰ مارس ۱۹۲۲) به همکاری خود با
تقی زاده ادامه داد.
پس از تعطیلی مجله کاوه، سرپرستی محصلین ایرانی در سفارت ایران در برلین را به عهده گرفت. او
به مدت هشت سال این مسئولیت را بر عهده داشت، تا اینکه در سال ۱۹۳۱ به دفتر بین‌المللی کار
وابسته به جامعه ملل در ژنو پیوست. وی پس از بازنشستگی از آنجا در سال ۱۹۵۶ تا پایان عمر
همچنان در ژنو اقامت داشت.
نخستین کتابی که جمالزاده نوشت «گنج شایان» نام داشت که در سال ۱۹۱۸ انتشار یافت؛ کتابی در
زمینه اقتصاد ایران که مجله کاوه از آن به عنوان بهترین اثری نام برد که تا آن روز در زبان فارسی
در حوزه اقتصاد نوشته شده بود. جمالزاده همچنان به نوشتن مقاله در روزنامه کاوه ادامه داد. در سال
۱۳۰۰ شمسی (۱۹۲۱ میلادی) بود که جمالزاده داستان کوتاه «یکی بود، یکی نبود» را منتشر ساخت
که واکنش های مثبت و منفی بسیاری را برانگیخت. در همین سال داستان طنز انتقادی «فارسی شکر
است» را نیز در مجله کاوه به چاپ رسانید.
جمالزاده در ترجمه نیز دستی داشت. نخستین ترجمه او «قهوه خانه سورات» نوشته برناردن دوسن
پیر فرانسوی بود که در سال ۱۳۴۰ در برلین انتشار یافت. پس از آن مدتی از ترجمه کناره گرفت تا
بنگاه ترجمه و نشر کتاب پا گرفت. انتشار ترجمه آثار مهم ادبی جهان از جمله فعالیت های جمالزاده
در حوزه ترجمه بود که در این بنگاه صورت می گرفت. از میان ترجمه های او در این دوره نیز
می توان به دو کتاب از شیللر به نام های «دون کارلوس» و «ولهلم تل» و همچنین نمایش نامه
«خسیس» از مولیر و «دشمن ملت» از ایبسن اشاره کرد.
سبک نگارش جمال زاده
محمدعلی جمال زاده را همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی سه بنیانگذار بنیادی ادبیات داستـانی
معاصر فارسی می دانند. داستـان کوتاه «فارسی شکر است» را که در کتاب یکـی بود یکـی نبود او
چاپ شده است؛ عموماً به عنوان نخستین داستـان کوتاه فارسی به شیوهٔ غربی می شمارند. ایـن
داستـان بعد از هزار سـال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به شمار می رفت. به علاوه؛
مقدمهٔ جمال زاده بر کتاب یکـی بود یکـی نبود سند ادبی با ارزش و در واقع بیانیه و مانیفست نثر
معاصر فارسی است . در ایـن مقدمه جمال زاده موکداً بیان می کند که کاربرد ادبیات مدرن نخست
بازتاب فرهنگ عامه و پس انعکاس مسائل و واقعیت های اجتماعی است . صناعت و ساختار
داستان نویسی به شیوه مرسوم غربی اولین بار با «فارسی شکر است» به ادبیات ما راه یافت. از این
رو عنوان پیشوای داستان نویسی فارسی به جمالزاده تعلق گرفت.
جمال زاده در سال ۱۹۶۵ نامزد جایزه نوبل ادبیات شد. او و زین العابدین رهنما و حسین قدس نخعی و
ابوالقاسم اعتصام زاده تنها چهار فارسی زبانی هستند که آکادمی سوئد نامزد این جایزه اعلام
کرده است – و هیچ یک جایزه را نبرده اند وی در سال ۱۹۶۹ نیز در یک قدمی جایزه بود.
جمال زاده طی سال های دوری از وطن چند باری کوتاه به ایران سفر کرد؛ بااین حال تنها ۱۳ سال از
عمر دراز خود را در ایران گذراند و نودو چند سالی را بیرون از کشور به سر برد؛ اما سراسر این مدت
دلش برای ایران می تپید و با ایران زندگی می کرد. پیوسته کتاب فارسی می خواند. به دوستان
ایرانی اش نامه می نوشت و همه نوشته ها و آثارش دربارهٔ ایران و به زبان فارسی است. کتاب
نامه های ژنو که حاوی نامه های جمالزاده به آشنایان و مقالاتی که برای روز نامه بهاران می
فرستاد , مدعای چنین سخنی است.
درگذشت استاد سید محمدعلی جمالزاده
ا ستاد سید محمد علی جمالزاده روز ۱۷ آبان ۱۳۷۶ پس از آن که از آپارتمانش در خیابان “رو دو
فلوریسان” ژنو به یک خانه سالمندان منتقل شد درگذشت. بنا بر نوشتهٔ ثبت شده در کنسو لگری ایران،
پس از درگذشت سید محمد علی جمالزاده ۲۶ هزار برگ از نامه ها، دستنوشته ها و عکس های او
در خانه اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شده است.
کتاب های نویسنده :
یکی بود ، یکی نبود – دارالمجا نین – صحرای محشر –معصومه شیرازی- راه
آب نامه – سر ته یک کرباس-
- عمو حسینعلی- زمین، ارباب، دهقان- صندوقچه اسرار -تلخ و شیرین — قصه های کوتاه
برای بچه های ریش‌دار-هفت کشور-قصه های کوتاه -قنبرعلی ( ترجمه کتاب قنبر علی
جوانمرد شیراز (اولین بار به صورت پاورقی در روزنامه بهار ایران انتشار یافت .) –
استاد جمالزاده مرتباٌ مقالاتی در موضوعات مختلف در روز نامه بهار ایران منتشر می
کردند .
Recent Comments/نظرات اخیر