توهم در زندگی

در ادبیات عرفانی واژه ای استفاده می شود که آن را «احلام یقظّ» می نامند . معنای این
واژه « خواب در بیداری » است که صوفی در تخیلات خود به جایی می رود که واقعیت
ندارد و اسیر توهمات خود می گردد. در تصوف نیز همواره رویا مورد توجه ویژه قرار
داشته است: «نیمرخی از چهرۀ واقعیت، چشمه ای از منبع معرفت و بعدی گرانقدر از ابعاد
ادراك به شمار رفته است » .
این موضوع مورد توجه روانشناسان و روانکاران قرار گرفته و آن را نوعی
توهم می دانند که افراد بدان مبتلا می گردند ! یعنی بیدارند لکن – به قول عوام – در دنیای
هپروت بسر می برند . خویشتن را مدیر ؛ مدبر ؛ متفکر ؛ برنامه ریز؛ نویسنده ؛ شاعر و
به گونه ای سخن می گویند که جهان مدیون ایشان است و این فرد منت گذاشته و با مردم
زمانه همنشین گردیده اند!
چندی قبل به یکی از این افراد در مجلسی آشنا شدم .موهایش درهم و آشفته و چهره اش
با ریش پرفسوری آراسته بود و از سوی دیگر لقب « استاد » بر خود نهاده و مدعوین
بدین واژه وی را خطاب می کرده و با وی صحبت می کردند . استاد ! هم دستی به
صورت می کشید و چند ثانیه تاْمل می کرد ؛ سپس پاسخی می داد که مستعمین را قانع نمی
کرد.اما استاد آهی می کشید و می گفت : « من باید در مجلسی سخن گویم که افرادی
همسنگ من باشند دریغ که دانش آن را ندارند تا سخن مرا درک کنند !» .استاد اعتقاد به
اهمیت خودداشت و معتقد بود که می تواند به اختلافات ملل پایان دهد ، چون که فرد
معروفی است و موقعیتی عالی در جامعه دارد.!
گوشه ای نشسته بودم و به حرف ها ؛ حرکات ؛و رفتار او می نگریستم و به خود می گفتم
استاد ! گرفتار بیماری خود بزرگ بینی و توهم گردیده است . بهتر است کرشمه های
روحی او را دریابم و بدانم از چه نوع توهمی گرفتار است . با لحن دلسوزانه ای گفتم :

• موقعیت شما شبیه حکایتی است که سعدی بزرگ در کتاب پر ارجش گلستان نگاشته
  است . سعدی می فرماید : «در جامع بعلبک وقتی کلمه‌ای همی‌گفتم به طریق وعظ
  با جماعتی افسرده ؛دل مرده ؛ ره از عالم صورت به عالم معنی نبرده.
• دیدم که نفسم در نمی‌گیرد و آتشم در هیزم تر اثر نمی‌ کند.دریغ آمدم تربیت ستوران
  و آینه داری در محلت کوران. ولیکن در معنی باز بود و سلسله سخن دراز…
  …فهم سخن چون نکند مستمع
• قوت طبع از متکلم مجوی»
  استاد نگاه معنی داری به چهره ام افکند وادامه داد ؛ من ایرادی هم بر سعدی گرفته ام ! و
  در فرصت مناسبی برای نسل حاضر ارایه خواهم داد .؟ !و…
  سخنش را قطع کردم و گفتم خداوند به شما صبر جمیل دهد که تا این حد مردم بی دانش را
  تحمل می کنید و همنشین می گردید .! مجلس را ترک کردم و به نگارش این یادداشت
  پرداختم.
• 
  توهم چیست ؟
• 
  توهم نشانه اصلی اختلالات توهم‌ زاست. توهم ها باورهای تزلزل‌ناپذیر در مورد چیزهایی
  هستند که نه درست است و نه بر پایه واقعیت هستند.« وهم »به اشکال مختلفی ممکن است
  در فرد دیده ‌شود .
• 
  هذیان
• 
  انواع توهم و هذیان ها در واقع مشکلی است که در محتوای فکر به وجود می آید و با انواع
  توهم ها متفاوت است. هذیان در اصل باور غلطی است که بر استنباط نادرست شخص از
  واقعیت بیرونی متکی و علیرغم وجود شواهد یا مدارک عینی و آشکار ناقض پدیدار می
  گردد.توهم در واقع ادراک حسی کاذب در غیاب تحریک بیرونی مرتبط با اندام حسی
  مربوطه است. این یعنی فرد در غیاب یک محرک بیرونی سوء تعبیر ادراکی دارد پس
  انواع توهم و هذیان با هم متفاوت هستند. مثلاً بیمار متوهم می گوید که اشباحی را روی تنه
  درخت می بیند در حالی که آن مواردی که بیمار متوهم در خیال اش در حال دیدنش است
  پوسته درخت می باشد. توهم هم مثل هذیان در صورتی است که فرد به آن اعتقاد دارد و
  حرف و شواهد دیگران را در این زمینه نامعتبر می داند .
  فاکتورهای فرهنگی می تواند بر محتوای توهمات فرد تأثیر بگذارد. این به این دلیل است که
  فرهنگ بر دانش فردی و آنچه که در مورد جهان اعتقاد دارد تاثیر می گذارد. چیزی که در
  یک فرهنگ توهین آمیز در نظر گرفته می شود ممکن است در یکی دیگر ارزش باشد.

انواع توهم چیست؟

همان‌طور که بیان شد افراد مبتلا به توهم انواع مختلف توهم را در ارتباط با حس‌های
مختلف تجربه می‌کنند. درک نادرست حسی درحالی‌که هیچ تحریک بیرونی وجود ندارد
به عنوان توهم شناخته می‌شود. بنابراین تک تک حواس را می‌تواند درگیر کند. انواع
مختلف درگیری با توهم بین افراد شایع است که در هر فردی به شیوه‌ای بروز می‌کند.

توهم ذهنی

توهمات ذهنی تصورات نادرستی که فرد از اطرافیان و محیط پیرامون دارد. اختلالات
توهمی ذهنی بر اساس موضوع توهم به چند گروه تقسیم می‌شود.

توهم بینایی:

یک نوع از انواع توهم به این صورت است که شخص تصویر موجود و یا انسانی را می
بیند و فکر می کند که در دنیای واقعی وجود دارد. در مراحل اولیه شروع بیماری و اختلال
روانی فردی که دچار توهم بینایی می شود از تصاویری که می بیند وحشت می کند که این
تصاویر برای او ترسناک و وحشتاک است .
توهمات اروتومانیک: در این توهمات فرد خیال می‌کند کسی عاشق اوست و معمولا هم
یک فرد مشهور منظور توهمات فرد است.
توهمات حسادت: این گروه از افکار اشاره به وجود رقیب یا خیانت در رفتار همسر یا
همکار می‌کند.
توهمات آسیب: کسی که دچار توهمات غرض ورزی است مدام به این فکر می‌کند که کسی
قصد کشتن یا آسیب رساندن به او را دارد

توهم شنیداری

فرد بیماری که توهم شنیداری دارد صداهایی را می‌شنود که برای دیگران قابل درک
نیست. این افراد ادعا می‌کنند کسی آن‌ها را صدا زده و به بیرون از خانه برده است. این
حالت ممکن است حتی در نیمه شب هم اتفاق بیفتد .

توهم لامسه

در توهم لامسه فرد متوهم مثلاً این توهم را دارد که روی پوستش جانوران بسیار ریزی در
حال حرکت هستند و او را اذیت می کنند؛

توهم خود بزرگ بینی

توهم خود بزرگ بینی یک باور نادرست یا غیر معمول در مورد بزرگی و عظمت
شخصیت خود است. به عنوان مثال، ممکن است فرد معتقد باشد که می تواند جنگ جهانی
را پایان دهد یا اینکه جاودانه باشد. توهم خود بزرگ بینی اغلب با سایر علائم روان
شناختی، از جمله سایر توهمات همراه است.

اضطراب

مواجهه‌ی هر فردی با شرایط پر استرس و اضطراب شرایط روحی وی را دچار اختلال
می‌کند. در این شرایط چون فرد امکان درک مشکل و مواجهه با آن را ندارد دچار توهم
می‌شود. بنابراین بهترین راه یادگیری شیوه‌های مهار اضطراب حفظ آرامش است. به
طور کلی مکانیسم‌های دفاعی شیوه‌هایی هستند که افراد به‌طور ناخودآگاه در برابر
رخدادهای اضطراب‌آور به کار می‌برند، تا از خود در برابر آسیب‌های روانی محافظت
کنند .

دلیل ایجاد توهم چیست؟ (علل بروز توهمات)

توهمات با دلایل گوناگونی ممکن است بروز کنند.
اکثر توهم‌ ها ناشی از وجود برخی از اختلالات خاص روانی هستند و در واقع وجه
مشخصه این دسته از اختلالات به شمار می‌ روند. آدمی هنگام بر خورد با مشکلات و
ناملایمات یا از آن می گریزند و پاره ای ازمردم به باده گساری |؛ صرف مواد تخدیر
کننده؛ سیگار ؛ گزافه گویی و دروغ زنی و انواع دیگر از وسایل انحرافی زیانمند و
تبهکارانه می کوشند تا خود را سر گرم کنند . گروهی دیگر به رویا و خیال پردازی می
پربدازند و در بستر توهم دست و پا می زنند!
مانند افرادی که دچار اسکیزوفرنی شده که در آن فرد با مشکلات شدید روانی و کناره‌
گیری شدید از واقعیت گریبان گیر است.و باید یاد آور شویم ؛مصرف برخی مواد و داروها
نیز می‌ تواند توهم‌ زا باشد
برای درمان توهم ابتدا باید علت آن توسط یک فرد متخصص مشخص شده و سپس بر
اساس نوع توهم و میزان آن بهترین درمان ها به کار گرفته شود. این درمان ها شامل دارو
درمانی و روان درمانی است. در دارو درمانی با توجه به علت این توهم، پزشک داروی
مناسب را تجویز می کند.

صادق هدایت و توهم

صادق هدایت نویسنده بزرگ ایرا ن در اثر معروفش « بوف کور »؛ دچار نوعی توهم
است .
در رمان بوف کور، راوی دچار آشفتگی‌ و توهم است که هر لحظه شدیدتر می‌شود. او
معتقد است در یک حالت اغما، فضایی بین برزخ و مرگ گیر افتاده است. به قول خودش
نه بیدار است نه خواب. چطور چنین اتفاقی رخ داده است؟ راوی تلاش می‌کند با سایه
خودش صحبت کند. راوی هرگونه تماس انسانی را قطع کرده و در چاردیواری خانه‌اش
که همچون یک تابوت می‌ماند، زندگی می‌کند. راوی اعلام می‌کند که از طریق نقاشی
روی قلمدان زندگی‌اش را می‌گذراند. البته تمام نقاشی‌هایش یکی هستند، تصویر یک زن
جوان که در کنار یک نهر ایستاده و یک پیرمرد رو به رویش قرار دارد.

حافظ به صور « خیال » توجه داشته و می فرماید :

خیالِ رویِ تو در هر طریق همره ماست
نسیم موی تو پیوندِ جانِ آگه ماست

ناصر خسرو در یکی از قصاپد خود می گوید :

نکوهش مکن چرخ نیلوفری را
برون کن ز سر باد و خیره‌سری را
بری دان از افعال چرخ برین را
نشاید ز دانا نکوهش بری را
چو تو خود کنی اختر خویش را بد
مدار از فلک چشم نیک اختری را…