دکترگوهر نو – پژوهشگر
روز سوم اردیبهشت ماه مصادف است با روز بزرگداشت شیخ بهائی ؛ عالم ، حکیم ، منجم ، ستاره
شناس ، شاعر و..
در تاریخ ایران بزرگانی بوده اند که زندگی خود را صرف تحصیل علم، تزکیه نفس و سیر در آفاق و
انفس کرده اند و از ایام عمر به بهترین نحو استفاده نموده اند. یکی از کسانی که در زمره این بزرگان
جای دارد، شیخ بهاءالدین محمدبن عزالدین، معروف به شیخ بهایی است. او دانشمند بنام دوره صفویه
است .
بهاء الدین محمد عاملی مشهور به شیخ بهایی حکیم، علامه فقیه، عارف، منجم ،ستاره شناس، ریاضیدان،
شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند نامدار سده ۱۰ و ۱۱ هجری؛ در۸ اسفند ماه سال ۹۲۵هجری قمری
در بعلبک متولد شد. در ۱۳ سالگی همراه پدرش به ایران مهاجرت کرد. در حدود ۹۵ کتاب و رساله از
او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک بر جای مانده‌است .
از آثار او می‌توان به ، کشکول، دیوان غزلیات، جامع عباسی (در فقه)، خلاصةالحساب، تشریح
الافلاک و دو مثنوی معروف ” نان و حلوا” و “شیر و شکر” اشاره کرد. وی در سال ۱۰۳۰ هجری
قمری در اصفهان درگذشت . جنازهٔ او را به مشهد انتقال دادند و در مسجد گوهرشاد دفن کردند .
شیخ بهایی شخصیتی چند بعدی داشته از آنجائی که این عارف نامی ریاضیدان، شاعر و دانشمند بوده از
این حیث ابعاد بسیاری برای توصیف چنین شخصیتی وجود دارد که همواره در دل خود رازها و
رمزهایی را در علوم مکشوفه پس از درگذشتش با خود برد .
شیخ بهایی در عصر شاه عباس نقش به سزایی در شکل گیری اصفهان جدید داشت و در کنار شاه عباس
در فکر و عمل برای رسیدن به شهر آرمانی خود تلاش می کردند،
تاثیراتی که شیخ بهایی در شکوفایی ایران عصر صفوی گذاشت بیش از آثار مکتوب و بناهایی است که
در اصفهان و شهرهای دیگر به جای گذاشته است. تفکرات و نفوذ و مقبولیت او در بین مردم و حاکمیت
باعث شد تا تاثیر بزرگی در سبک زندگی، نگاه و رفتار آنان داشته باشد.
به پاس خدمات او به علم ستاره شناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ که مصادف با سال نجوم می‌بوده نام شیخ
را در لیست مفاخر ایران ثبت کرد.
حمامی که با یک شمع مخزن آن گرم می شده است !
حمام شیخ بهایی یکی از بناهای به یادگار مانده از عهد صفوی است که در زمان شاه عباس اول و به
دستور وی ساخته شده است .
در این میان معماهای حمام شیخ بهایی از مهم‌ترین رازهای نامکشوف بناهای تاریخی است به گونه‌ای
که پس از گذشت سالیان سال هنوز دانشمندان نتوانسته‌اند به شکل ۱۰۰ درصدی به معمای روشن بودن
همیشگی شمعی که مخزن این حمام را گرم کرده پی ببرند.
معمای دیگر این حمام گرم شدن مخزن بزرگ آن با یک شمع بوده است .
این حمام در شعاع ۱۰۰ متری جنوب گنبد نظام الملک (جنوب مسجد جامع عتیق) در محله «در دست»
قرار دارد و گرچه از نظر معماری دارای ویژگی های حمام‌های دوره صفویه است اما در اقوال
تاریخی از آن با عنوان حمام اسرار آمیز نام برده شده است چراکه آب خزینه‌ای آن بدون مصرف
انرژی مستقیم گرم می‌شده؛ به عبارتی سیستم گرمایی این حمام از شاهکارهای مهندسی با استفاده از
قوانین فیزیک و شیمی محسوب می‌شود. سقف حمام به صورت گنبدی بوده و روزنه هایی بر روی این
گنبد ها تعبیه شده است تا نور مورد نیاز داخل حمام را تامین کند. بر روی دیوارهای حمام نقاشی هایی
به چشم می خورد که متاسفانه در گذر زمان آسیب دیده اند.
دلیل خاموش شدن شمع حمام چیست؟
گرماخانه شیخ بهایی دارای دو سربینه است که سربینه بزرگ متعلق به مردان و سربینه کوچک متعلق
به زنان است و دارای استخر و تعدادی خزینه و آب انبار هست.
در ارتباط با این حمام نکته مهم این است که آب دیگ های آن تا اواسط دوره پهلوی با شعله شمع به
جوش می‌آمده است اما اکنون این سیستم کارآیی ندارد که دلایل مختلفی برای این امر ذکر شده است.
اما یکی از مشهورترین دلایل ذکر شده برای خاموشی شعله شمع این حمام این است که تعدادی از
محققان خارجی در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه اصلی را تخریب
و پس از آن شمع خاموش شده است.
گفتنی است ساخت حمام شیخ بهایی ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به
ثبت رسیده و تا ۲۰ سال پیش همچنان این بنا به عنوان حمام استفاده می‌شده است
مثنویات معروف شیخ بهایی
ازمثنوّیات معروف شیخ بهائی در زبان فارسی می توان از اینها نام برد:
- نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز، (بر وزن مثنوی مولوی) در این اثر ابیاتی از مثنوی را نیز تضمین
کرده است. - نان و پنیر، (بر وزن مثنوی مولوی) نزدیکترین مثنوی شیخ بهایی به مثنوی مولوی از نظر محتوا و
زبان - شیر و شکر، با وجود مختصر بودن (161 بیت در کلیات چاپ نفیسی و 141 بیت در کشکول)
سرشار از معارف و مواعظ حکمی با لحنی حماسی است - .
سبک اشعار شیخ بهایی
از شیخ بهایی شعرهای بسیار به یادگار مانده است، ولیکن وی به دلیل غور و دقت در مسائل علمی،
نتوانسته است در اشعار خویش لطافت و ذوق را (که اساس کار یک شاعر است،) حفظ نماید. در آثار او
سبک های متنوعی به چشم می خورد؛ او در مثنوی از مولوی و عطار، در غزل از سعدی و عراقی و
در سروده های عرفانی خویش از غزلیات شمس پیروی کرده است.
نمونه اشعار
تا کی به تمنای وصال تو یگانه
اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه
خواهد که سرآید غم هجران تو یا نه
ای تیره غمت را دل عشاق نشانه
جمعی به تو مشغول و تو غایب زمیانه
رفتم به در صومعه عابد و زاهد
دیدم همه را پیش رخت راکع و ساجد
در میکده رهبانم و در صومعه عابد
گه معتکف دیرم و گه ساکن مسجد
یعنی که تو را می طلبم خانه به خانه
روزی که برفتند حریفان پی هر کار
زاهد سوی مسجد شد و من جانب خمار
من یار طلب کردم و او جلوه گه یار
حاجی به ره کعبه و من طالب دیدار
او خانه همی جوید و من صاحب خانه
هر در که زنم صاحب آن خانه تویی تو
هر جا که روم پرتو کاشانه تویی تو
در میکده و دیر که جانانه تویی تو
مقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو
مقصود تویی …کعبه و بتخانه بهانه
بلبل به چمن زان گل رخسار نشان دید
پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید
عارف صفت روی تو در پیر و جوان دید
یعنی همه جا عکس رخ یار توان دید
دیوانه منم ..من که روم خانه به خانه
عاقل به قوانین خرد راه تو پوید
دیوانه برون از همه آئین تو جوید
تا غنچهء بشکفتهء این باغ که بوید
هر کس به بهانی صفت حمد تو گوید
بلبل به غزل خوانی و قمری به ترانه
بیچاره بهایی که دلش زار غم توست
هر چند که عاصی است ز خیل خدم توست
امید وی از عاطفت دم به دم توست
تقصیر “خیالی” به امید کرم توست
یعنی که گنه را به از این نیست بهانه
گزیده‌ای دیگراز اشعار شیخ بهایی:
ساقیا بده جامی، زان شراب روحانی
تا دمی برآسایم، زین حجاب جسمانی
بهر امتحان ای دوست، گر طلب کنی جان را
آن‌جنان برافشانم، کز طلب خجل مانی
بی‌وفا نگار من، می‌کند به کار من
خنده‌های زیر لب، عشوه‌های پنهانی
دین و دل به یک دیدن، باختیم و خرسندیم
در قمار عشق ای دل، کی بود پشیمانی؟
آن‌جنان برافشانم، کز طلب خجل مانی
بی‌وفا نگار من، می‌کند به کار من
خنده‌های زیر لب، عشوه‌های پنهانی
دین و دل به یک دیدن، باختیم و خرسندیم
در قمار عشق ای دل، کی بود پشیمانی؟
Recent Comments/نظرات اخیر