در امریکا روز نهم ماه می را روز « مادر » نام نهاده اند .دراین روز به ستایش مقام
مادرمی پردازند و او را ارج می نهند .مادر این فرشته رحمت پیوسته انگیزه ای برای
سرودن شعر ونثر در ادبیات جهان به ویژه در ادبیات ایران داشته اسست . نام « مادر »
در فرهنگ های رایج سراسر ملل با عواطف انسانی کم نظیری همراه است و فرهنگ
ایرانی نیز از این قاعده مستثنا نیست .
در باره نقش مادر در ادبیات فارسی سخن ها گفته شده است. مادر در این جایگاه سمبل
فداکاری، ایثار، شکیبایی و عاطفه است. در آثار حماسی، کوشش مادر در نجات فرزند از
چنگ دشمن به عنوان نقطه ی عطف حماسه و تاریخ معرفی می شود . در داستان های
ادبیات فارسی با فداکاری زن و وفاداری او زمینه ی وجود نهادِ اجتماعی سالم و دلپذیری
فراهم می شود، که عشق و پاکی در آن موج می زند.
وقتی دیگر در مقام مادری دلسوز و فداکار و مربی تربیتی خانواده گاه مادرمظهر پارسایی
و توکل است و زمانی مظهر زهد و پرهیزگاری، گاه مظهر خردمندی و سیاستمداری و
میهن پرستی است .
فردوسی پاکزاد‌ برای زن و مادر جایگاهی فراتر از پرورش فرزند و عشق به همسر قائل
است و آن، احترام به خرد مادر است. این نوع نگاه به زن را در کمتر متون ادبی و
تاریخی می‌توان یافت.
در شاهنامه، زنان، مردان را راهنمایی می‌کنند، برخی بر مسند سیاست تکیه می‌زنند و
برخی در میدان کارزار می‌جنگند. زن دارای هویتی مستقل است و هویت اجتماعی زن و
مادر کاملا پذیرفته شده است.

مادران در شاهنامه مادرانی خردمند و دنیا دیده‌اند. فرانک همسر آبتین، فرزندش فریدون
را از بیم گزند ضحاک به مزرعه داری می‌سپارد و از او عهد می‌گیرد تا او را
چون فرزند خویش بپرورد و هنگامی که فریدون می‌خواهد عجولانه علیه ضحاک شمشیر
بکشد، مادر او را پند می‌دهد ‌: «جهان را به چشم جوانی مبین» او پند مادر را می‌ شنود
و تا هنگام مناسب شکیبایی می‌ کند.
تهمینه مادر سهراب، او را از لشکرکشی به ایران برحذر می‌دارد اما سهراب پند مادر
خردمند خود را نمی‌شنود و همین خیره‌ سری و غرور، زمینه‌های مرگش را فراهم
می‌کند.
بهمن هنگام مرگ، پادشاهی کشور را به دخترش همای می‌بخشد و این نشانه ارزش و
احترامی است که ایرانیان بر مقام و خرد زن قائل بودند.
از این دست شاهان زن هنوز مواردی چون پوران‌دخت و آزرم‌دخت در شاهنامه است.
همچنین زنانی چون فرنگیس مادر کیخسرو و رودابه همسر زال به خردمندی ستایش
شده‌اند .
در داستان هزار و یک‌شب نیز زنی به نام« شهرزاد» به قهرمان اصلی داستان تبدیل شده
و با قصه‌های هر شبش جان زنان بسیاری چون خود را از مرگ رهایی می‌بخشد اما پس
از دوره باستان، هویت اجتماعی زنان و مادران در ایران کم کم رنگ می‌بازد و نقش و
هویت آنها در نهاد خانواده و پرورش فرزند و عشق به همسر تعریف می‌شود.
مولوی در مثنوی معنوی، مقام زن را ستوده و او را مایه نشاط، امید، سرزندگی، پویایی
و عشق می‌داند. او در یک داستان به این حقیقت پرداخته که هر مرد به امید و عشق
زنش به کار و پویایی می‌پردازد:
ای بسا از نازنینان خارکش
بر امید گلعذاره ماهوش
ای بسا حمال گشته پشت ریش از برای دلبر مه‌ روی خویش
سعدی نیز، زن را مایه امید مردان می‌داند:
در گلستان، حرمت مادر را آنقدر ارج و ارزش می‌نهد که حکایت می‌کند:
وقتی به جهل جوانی، بانگ بر مادر زدم.
دل آزرده به کنجی نشست و گریان همی گفت:

مگر خُردی فراموش کردی که درشتی می‌کنی؟
چه خوش گفت زالی به فرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن
گر از عهد خُردیت یاد آمدی
که بیچاره بودی در آغوش من
نکردی در این روز بر من جفا
که تو شیرمردی و من پیرزن
شیخ اجل در کتاب بوستان نیز از ستایش مقام مادر غافل نبوده و از آزردن دل مادران
شکوه می‌کند:
جوانی سر از رای مادر بتافت
دل دردمندش به آذر بتافت
بانوی شعر پارسی، پروین اعتصامی نیز در اشعار خود نسبت به مقام و منزلت مادر نیک
می‌نگرد و بزرگی مردان را همواره مرهون و مدیون دامان مادران از خودگذشته می داند :
به گاهواره مادر به کودکی بس خفت سپس به مکتب حکمت، حکیم شد لقمان
به اعتقاد پروین، شایسته است تا مقام دختران نیز که مادران فردا هستند، ارزشمند دانسته
شود: «همیشه دختر امروز، مادر فرداست ».
و آنجا که اعتبار، مقام، ارزش، استقلال شخصیت و والایی زن و مادر نادیده یا فراموش
انگاشته شده است، کسانی چون فروغ فرخزاد همواره با اشعار جانسوز خود بر
حقیرکنندگان شخصیت زن و مادر می‌تازد. از جمله شعرهای «دلم برای باغچه
می‌سوزد»، «حلقه» و «عروسک کوکی» بر این حقیقت گواهی می‌دهند.باید دانست :
متون تاریخی بر این حقیقت یک‌ زبانند که جوامع ابتدایی، جوامع مادر سالار یا مادر شاه
بوده‌اند. زن در جایگاه مادر که در ادبیات همه ملل به ویژه ایران‌ ستایش شده و جز از
نیکی بر قلم‌ها و زبان‌ها نرفته است و دوم این‌ که زن در جایگاه همسر یا معشوق که
این جنبه، پهنه پر طمطراقی را در ادبیات ملل به خود اختصاص داده است.


مادر در ادبیات معاصر

ایرج میرزا، شعری در وصف و ستایش مادر با به کار بردن زیاد واژه آموخت دارد که
دغدغه مادر را همواره آموختن رسم زندگی به فرزند می‌داند و در آخر هستی خود را از
هستی مادر می‌داند:
پس هستی من زهستی اوست
تا هستم و هست دارمش دوست
فریدون مشیری، لذت یک لحظه مادر داشتن را از همه لذت‌ها گواراتر می‌داند و توضیح
می‌دهد‌ همه زیبایی‌ها و دارایی‌های قابل تصور و غیرقابل تصور جهان…
بر تو ارزانی که ما را خوشتر است
لذت یک لحظه مادر داشتن
اما شهریار، زیرکانه پرده‌ دری و بی‌حرمتی برخی افراد را به ندیدن محبت مادرانه در
کودکی‌شان نسبت می‌دهد:
اغلب کسان که پرده حرمت دریده‌اند
در کودکی محبت مادر ندیده‌اند
مهدی سهیلی شاعر معاصر، نگاه مادر را برتر و ارزشمندتر از دولت عالم می‌داند:
مرا گر دولت عالم ببخشند
برابر با نگاه مادرم نیست
رهي معیری شعري در قالب مثنوي با عنوان « خلقت زن » تمام اوصاف و سرشت زن را
در کمال زيبايي مي سرايد که خداوند در خلقت وي نهايت دستکاري قدرت را به خرج داده
است و در عين حال آميزه اي از تمام اضداد جهان دانسته است .
جهان داور چو گيتي را بنا کرد
پي ايجاد زن انديشه ها کرد
مهيا تا کند اجزاي او را
ز دريا عمق و از خورشيد گرمي
ز آهن سخني ، از گلبرگ نرمي

تکاپو از نسيم و مويه از جوي
ز شاخ تر ، گرائيدن بهر سو
ز شاخ تر ، گرائيدن بهر سو
گفتار بزرگان جهان در باره مادر
مادر آهن‌ربای قلب و ستاره قطبی چشم کودک است
جورج هربرت
سازنده جهان و تابلوی آفریدگار است
بتهون
مادر شاهکار طبیعت است
یوهان ولفگانگ گوته
مادرشدن مرحلهٔ کمال زن است
الکساندر دوما
مادر یگانه موجودی است که حقیقت عشق پاک را می‌شناسد
انوره دو بالزاک