یکی از مشهورترین خوشنویسان تاریخ هنر ایران میرعماد الحسنی سیفی قزوینی است که
پایه خط نستعلیق را یه گونه‌ای مستحکم کرد که صاحب نظران خطوط اسلامی آن را
«عروس خطوط» نامیدند. قلم او بیشترین تأثیر خود را در عرصه خط نستعلیق گذاشته است .
بیش از شش قرن، خط نستعلیق عرصه ی هنرنمایی انسانهای خوش ذوق و با استعداد بوده
که با تحریر کتابها، قطعات و دیگر آثار نفیس، موجبات انبساط خاطر و روشنی چشم
انسانهای هنردوست و هنرشناس دیگری را، از پادشاهان تا عرفای عزلت نشین، فراهم
ساخته اند.
میرعماد که بود؟
میرعماد یک شخصیت فراملی است که بی گمان دارندهٔ پربارترین آثار هنری برای ایران
است. آثاروی گواه این سخن اند.
توجه به این مسئله ضروری است که علل زیبایی خط میرعماد تنها به رعایت اصول و
قواعد نستعلیق محدود نیست. بلکه عوامل زیادی از قبیل بستر مناسب تاریخی اجتماعی،
رونق بازار خط و خوشنویسی در قرن دهم و مهمتر از همه نبوغ و خلاقیتهای هنری
شخص میرعماد همگی دست به دست یکدیگر داده اند تا هنرمند بزرگی چون میرعماد به
عرصه ظهور درآید.
میر به دو اصل نهایی اصول دوازده‌گانه خوشنویسی یعنی شأن و صفا، رسیده‌است. خط
میر دارای چنان زیربنای محکمی است که حتی در زمان حیاتش تأثیر فراوانی
برهم روزگاران خود داشت و همین طور پس از وی چندین قرن خوشنویسان از روی
قطعاتش مشق کرده‌اند، هر چند هیچ کدام نتوانستند به جایگاه او دست یابند. میر عماد
هنرمندی آزاده، بلند نظر و وارسته بود و هنر را برای نفس هنر دوست می‌داشت و با
شاگردان خود چنان بود که آنان از عالم استاد و شاگردی قدم فراتر نهاده و روابط مرید و
مرادی یافته بودند .
میرعماد در سال ۹۶۱هجری – قمری در قزوین تولد یافت . او از خاندان سیفی قزوین
بود که نامش را به روایتی «محمد» گذاشتند که بعدها به «عمادالملک» و «میرعماد»
شهرت یافت. جد او از کاتبان و کتابداران دوره صفوی در قزوین بوده است.
رویداد های زندگی او
میرعماد در کودکی، در قزوین اصول خوشنویسی را نزد استادانی مانند عیسی رنگ کار و
مالک دیلمی آموخت و در جوانی برای آموختن بیشتر به تبریز رفت و از تعالیم استاد
برجسته آن زمان ملامحمد حسین تبریزی استفاده کرد.
میرعماد از تبریز به عثمانی و سپس حجاز رفت و بعد به ایران بازگشت. مدتی در خراسان
و هرات به عنوان کاتب کتابخانه فرهاد خان قرامانلو، از امرای لشکریان شاه عباس،
مشغول به کار بود. پس از کشته شدن فرهاد خان به قزوین و سپس در ۱۰۰۸ قمری به
اصفهان رفت.
شاه عباس دوازده سال بود که به پادشاهی رسیده بود و سلسله صفویه در اوج قرار داشت.
به همین دلیل، هنرمندان به اصفهان می‌رفتند تا تحت حمایت شاه عباس قرار بگیرند.
میرعماد یادداشتی به خط نستعلیق در مدح شاه نوشت و برایش فرستاد. شاه یادداشت را
پسندید و او را به دربار دعوت کرد .
میرعماد از مقربان شاه عباس بود و همین مسئله موجب شد دیگران به او حسادت کنند. از
جمله علیرضا عباسی نزد شاه از او بدگویی و او را سنی مذهب معرفی می‌کرد.
در کتاب« احوال و آثار خوشنویسان» اثر مهدی بیانی آمده‌است: چون میرعماد به تسنن
مشهور بود و شاه نسبت به تشیع تعصب داشت. این مورد باعث مزید علت شد که در نهایت
منجر به قتل میرعماد گردید. گویند شاه فریاد کشید و گفت: (کسی نیست مرا از دست این
مرد خلاص کند) یا (کسی نیست مرا از دست این سنی نجات دهد) یا(ما یک تن قزوینی
ندیدیم که یک ذرع دم داشته باشد). مقصود بیک مسگر قزوینی رئیس قبیله شاهسون قزوین
به قول صاحب آرای عباسی در آخرین شب ماه رجب ۱۰۲۴ که میرعماد از راه حمام بنا به
دعوت مقصود بیک به خانه او می‌آمد، جمعی از اراذل و اوباش را واداشت که در تاریکی
شب او را به قتل برسانند .
مذهب
بنا به قول اکثر تذکره نویسان و تاریخ نگاران مذهب او سنی است و این یکی از دلایل قتل
میرعماد مطرح شده است. اما هیچ گونه مدرک یا سند مستقلی برای آن وجود ندارد. در هیچ
جا شعر یا متنی به خط او در وصف خلفا دیده نشده، اما هرکجا که نام آل نبی آمده‌است از
آن‌ها به نیکی یاد کرده‌است.
گفته می‌شود به دلیل اینکه میرعماد مغضوب شاه بود تا چند روز کسی جرئت نداشت
جنازه‌اش را به خاک بسپارد. تا اینکه سرانجام ابوتراب خطاط اصفهانی از شاگردانش، او
را به خاک سپرد.
نکته : البته پس از به قتل رسیدن میرعماد، شاه عباس پشیمان شد.
ویژگی هنری
از لحاظ اسلوب خط میر تابع شیوه میرعلی هروی بود که بعد از عزیمت به اصفهان به
شیوه بابا شاه مشق نمود. عمده قطعات او در قالب چلیپا است که نحوه ترکیب بندی خطوط
میر سرمشق تمام چلیپا نویسان است. او این فرم نوشتاری را به اوج رساند و شیوه سیاه
مشق‌های او بعدها الگویی برای استادان قرون بعدی مانند میرزا غلامرضا در قرن ۱۳
ه.ق گردید.
بنا به رأی کارشناسان خط ایرانی در عالم نستعلیق از ابتدا تاکنون کمتر خوشنویسی یافت
شده که خطش به استواری و قدرت و شیوایی قلم میر باشد. میر عماد زیبایی خط نستعلیق
را به اعجاز رسانیده‌است.
بنا به گفته دکتر مهدی بیانی :«میر در لطف قلم و قدرت کتابت ید بیضا نمود و خط او بدون
اصلاح استوار و خوش‌اندام است، خفی را نمکین و جلی را استوار و شیرین می‌نوشت.
زیبایی خط او عالم گیر شد و شعرا در وصف او شعر می‌سرودند از جمله میر عبدالغنی
تفرشی از شعرای معاصر میرعماد در یک رباعی گفته‌است:
تا کلک تو در نوشتن اعجاز نماست / بر معنی اگر لفظ کند ناز رواست
هر دایره تو را فلک حلقه به گوش / هر مدّ تو را مدّت ایام بهاست.
آوازه شهرت میر در زمان حیات و ممات عالم گیر شد و در دربار گورکانیان هند و
پادشاهان عثمانی آثار او را به بهای زر خرید و فروش می‌کردند و شاهان به داشتن آثار او
مباهات داشتند.
گفته می‌شود که خط او را در زمان زندگیش با طلا معاوضه می‌کردند و درهنگام مرگ
از ثروتمندترین مردان ایران بوده چنانچه خانه‌اش را وزیر وقت نتوانست بخرد .
وفات
مرگ میر عماد در سال ۱۰۲۴ق در سن شصت و سه سالگی او رخ داد و مزار او اکنون
در اصفهان در ضلع شرقی صحن کوچک مسجد مقصود بیک است. در این آرامگاه
قطعه سنگی از مرمر به طول ۷۰ و عرض ۳۵ سانتی متر به صورت عمودی بر
دیوارشرقی نصب شده است که روی آن عبارات و اشعاری حجاری کرده‌اند.
ویژگی خط میر عماد
میرعماد با پالایش و اصلاح خطوط گذشتگان و زدودن پیرایه‌ها و ناخالصی‌ها از خط
نستعلیق و نزدیک کردن نسبت‌های اجزای حروف و کلمات، به بالاترین درجه زیبایی
شناسی یعنی نسبت طلایی رسید و قدمی اساسی در اعتلای هنر نستعلیق برداشت.
میرعماد ذوق شعر نیز داشته و اشعاری را به او منسوب می‌کنند.
آثار
از میر عماد آثار خطی فراوانی به صورت مرقع یا «قطعات متفرقه» به جای مانده است
که در موزه‌های معتبر ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی چشم‌ها را به خود خیره
می‌کند. برخی از آثار او اکنون به موزه خوشنویسی قزوین واقع در کاخ چهلستون قزوین
منتقل شده اند.
آثار میرعماد در «مرقع سن‌پطرزبورگ» یعنی همان مرقع میرزا مهدی خان منشی
نادرشاه، که احتمالاً در سال‌های انقلاب مشروطیت کتابخانه سلطنتی ایران آن را به
روس‌ها فروخته‌است، دیده می‌شود. این مرقع اخیراً به‌طور کامل چاپ شده و صفحاتی
از آن به نام «کرشمه ساقی» در ایران انتشار یافته‌است. رساله باباشاه اصفهانی نیز به خط
اوست.
در موزه‌های ایران و جهان
تحفه الاحرار جامی- قلم کتابت عالی – رقم میرعماد – سال ۱۰۱۶ –کتابخانه کاخ گلستان
گلشن راز شبستری- کتابت خفی عالی – رقم میرعماد- کاخ گلستان
دیوان حافظ – کتابت عالی – رقم میرعماد – کاخ گلستان
گلستان سعدی – کتابت ممتاز – رقم میرعماد – کاخ گلستان
تکلمه النفحات عبدالغفور لاری – کتابت خفی و عالی – رقم میرعماد –سال ۹۹۲ ه.ق –
کاخ گلستان
بوستان سعدی – کتابت خفی و ممتاز – رقم میرعماد – کتابخانه مجلس
بوستان سعدی سال ۱۰۱۲ در مجموعه دولتی افغانستان
مثنوی گوی و چوگان رقم میرعماد در همان مجموعه
تحفه الملوک رقم میرعماد سال ۱۰۱۹ در کتابخانه سرکاری رامپور هند
الاسما الحسنی رقم میرعماد در همان کتابخانه
سبحه الابرار جامی رقم میرعماد سال ۹۷۲ در همان کتابخانه
رساله نصایح رقم میرعماد سال ۱۰۰۵ ه.ق
مناجات خواجه عبدالله انصاری رقم میرعماد در همان کتابخانه
زینه الملوک رقم میرعماد در همان کتابخانه
پند نامه جامی به فرزند خود رقم میرعماد در کتابخانه ملک
مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری رقم میرعماد مجموعه دکتر عبدالله فروهر
هفت بند حسن کاشانی رقم میرعماد مجموعه جعفری ادیب اصفهانی
رباعیات خیام رقم میرعماد مجموعه عالی تورک گلدی سفیر ترکیه
مناجات حضرت علی (ع) در کتابخانه دانشگاه استانبول
مرقع میرعماد سال ۱۰۱۸ و ۱۰۱۲ در کاخ گلستان
مرقع میرعماد در کتابخانه ملی پاریس
مرقع میرعماد سال ۱۰۱۳ کتابخانه دانشگاه استانبول
مرقع میرعماد سال ۱۰۰۳ و ۱۰۲۴ در همان کتابخانه
کتیبه‌ایی با رقم میرعماد در تکیه میر فندرسکی در اصفهان که در اتاقی مجاور آرامگاه او
موجود است. به قلم ۲ دانگ و غزل معروف حافظ است:
روضه خلد برین خلوت درویشان است مایه محتشمی خدمت درویشان است
اخیرا توسط هنردوستان ایتالیایی و آمریکایی مجموعه ارزشمندی از آثار میرعماد چاپ شده
وبه همت موزه متروپولیتن نیویورک در دسترس دوستداران خط نستعلیق قرار گرفته است .
Recent Comments/نظرات اخیر