دکتر گوهرنو- پژوهشگر
سیزدهم دی ماه مصادف است با زادروز استاد جلا الدین همایی.
جلال الدین همایی ؛ استاد زبان و ادبیات فارسی نویسنده، ادیب، شاعر، ریاضی‌دان و تاریخ‌نگار
معاصر است. همایی قرآن را از حفظ داشت و در شعر تخلصش «سنا» بود.
جلال‌الدین همایی ، در سال ۱۲۷۸ در اصفهان متولد گردید. پدرش میرزا ابوالقاسم محمد نصیر
متخلص به «طرب »و جدش ملا محمدرضا همای شیرازی هر دو از شعرا و دانشمندان معروف عصر
خود بودند.
وی نوه همای شیرازی شاعر توانا است .
جلال الدین تحت نظارت پدر دانشمند خود و در خانواده ای که کلیه اعضای آن اهل خط و قلم بودند رشد
یافت و از اوان کودکی ملزم به فراگیری ادبیات عرب و حکمت و فلسفه شد .جلال الدين نزد مادر،
خواندن قرآن، گلستان و غزليات حافظ را فرا گرفت.
وی به مدرسه حقایق راه می‌یابد و مقدمات ریاضیات و علوم صرف و نحو عربی را یادمی‌گیرد.
سپس به اقامتی بیست ساله در نیم ور (نیم‌آورد) در جهت طلبگی روی می آورد. و بر اثر سخت
کوشیهای مستمر طولی نکشید که استاد همایی به دریافت چند فقره اجازه روایت و اجتهاد از علمای
بزرگ عصر نایل آمد . در سال‌های بعد، همین دوره است که به کمک او می‌آید و به مدت ۱۲ سال به
تدریس درس فقه در دوره های لیسانس و فوق لیسانس دانشکده حقوق دانشگاه تهران می پردازد؛ و
نیز اثرات همین دوره است که بعدها منجر به تألیف «غزالی نامه» در شرح و توصیف احوال امام
محمد غزالی از زبان همایی می‌شود. چندی بعد همایی برای تدریس فلسفه و ادبیات به تبریز می‌رود
و همزمان کتاب تاریخ ادبیات خود را می‌نویسد. در سال ۱۳۱۰ به تهران منتقل می شود و به تدریس
در دبیرستان‌های دارالفنون و شرف می پردازد.
در سال ۱۳۱۹ به تدریس در کلاس ششم ادبی که زیر نظر دانش سرای عالی آن وقت بوده و مختص
شاگردان اوّل و دوم دانش سرای مقدماتی کل کشور می شده، منصوب می‌شود و پس آنگاه راهی
دانشگاه تهران می گردد و ۱۲ سال به تدریس درس فقه در دانشکده حقوق می پردازد و سپس به
دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل و به تدریس صنایع ادبی در هر سه دورهٔ لیسانس، فوق لیسانس
و دکتری مشغول می‌شود. در سال ۱۳۴۵ درخواست بازنشستگی می کند و با وجود موافقت با آن کار
تدریس در دانشگاه همچنان ادامه می یابد.
ساير فعاليتها و برنامه هاي روزمره : از استاد همايي مقالاتي تحقيقي و انتقادي زيادي در نشريات
كشور انتشاريافته است. علاوه بر آن استاد در برخي از كنگره ها و مجامع علمي شركت مي نمود. وي
طبع شاعرانه نيز داشته است ؛ او در نظم انواع شعر ، به خصوص ساختن ماده تاريخ ، مهارت و
استادي كامل داشت.
گرايشهاي ویژه : استاد همايي تصحيح متون را از منظري ويژه مي نگريسته است. وي تصحيح
را امري فراتر از ‹‹ مقابله و ثبت نسخه بدل ها ›› مي شمرد و در مختاري نامه از اين كه برخي اهل
روزگار در كار تصحيح به مقابله نسخ اكتفا مي كنند گله كرده است. تصحيح از استاد همايي ، كاري
اجتهادي است كه بايد به دست اهل فن ( يعني كسي كه گذشته از آيين هاي مشترك تصحيح متون ، از
علم مورد بحث در متن هم مطلع باشد ) انجام گيرد.
همایی مانند غالب دانشمندان ایرانی گاهی به تفنن شعر هم می سرود و در شعر ” سنا ” تخلص می
کرد . شعر همایی در مایه سنتی فارسی است . پختگی معنی و اندیشه در آن بارز است . از فصاحت
الفاظ و استواری بیان برخوردار است و در عین حال زبان او روان و روشن و ساده است . در میان
اشعار او اثری از هجو و استهزاء دیده نمی شود . اشعار همایی دارای مضامین اخلاقی ، عرفانی و
معارف والای انسانی می باشد که . به طور کلی اشعار همایی با مضامین زیر همراه است .
- پند نامه های اخلاقی
- مدح و منقبت اهل بیت
- اندیشه های فلسفی و عرفانی
- تجلیل از بزرگان علم و ادب
- شکوه و شکایت از اوضاع نابسامان روزگار
- از استاد همایی بیش از پانزده هزار بیت شعر به جا مانده است .
او علاوه بر مقالات فراوان و همکاری در تدوین کتاب‌های درسی تالیفات فراوانی را از خود به جای
نهاد.
جوائز و نشانها : استاد همايي در سال 1308 جهت تاليف كتاب تاريخ ادبيات نشانهاي علمي درجه
دوم و مدال و نشان درجه اول علمي را كسب نمود.
آثار و تاٌ لیفات
استاد جلال‌الدین همایی در بیش از پنجاه اثر چاپ شده و نشده ارزنده دارد که هر یک می‌تواند به
تنهایی نمونه شایسته ای برای نشان دادن مقام علمی همائی بوده باشد :
- مولانا چه می‌گوید؟
- طلبه عطار و نسیم گلستان
- سیر مثنوی مولوی (داستان قلعه ذات الصور)
- مقام حافظ
- دیوان طرب
- تصحیح دیوان حکیم مختاری غزنوی
- غزالی نامه
ـ طربخانه (درباره رباعیات خیام)
ـ رساله اصفهانی پاسدار
برگزیده دیوان سه شاعر اصفهانی (طرب ـ سها ـ عنقا)
ـ شرح احوال سروش اصفهانی
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تصوف اسلامی تألیف عزّالدین محمود کاشانی (تصحیح و تعلیقات)
۱۳۲۵
تاریخ ادبیات ایران ۱۳۴۶
تفسیر مثنوی مولوی ۱۳۴۹
فنون بلاغت و صناعت ادبی ۵۴
مولوی‌نامه ۱۳۵۴
اسرار و آثار واقعه کربلا ۱۳۵۷
دیوان عثمان مختاری (تصحیح) با حواشی بسیار مفید
مختاری‌نامه (مقدمه مفصل دیوان عثمان مختاری که به صورت جداگانه منتشر شده‌است)
التفهیم لاوائل صناعه التنجیم ابوریحان بیرونی (تصحیح)
تصوف در اسلام نگارش ۱۳۱۴ و چاپ ۱۳۶۲
تاریخ علوم اسلامی ۱۳۶۴، تقریرات ۱۳۴۸
دیوان سنا ۱۳۶۴ ( خود استاد )
غزالی‌نامه (شرح حال مفصل امام محمد غزالی)
فنون بلاغت و صناعات ادبی
تاریخ اصفهان، در هفت مجلد بزرگ، شامل تاریخ و جغرافیا و رجال و ابنیه و عمارات و مقابر و
زبان و عادات و رسوم اصفهان از قدیمی‌ترین ایام تاریخی تا عهد حاضر.
ابوریحان‌نامه، کتابی مفصل در شرح حال ابوریحان بیرونی و عقاید و افکار و آراء وی
مشارکت در تدوین دستور زبان فارسی “پنج استاد” و….
نمونه اشعار
مرهم نمی گذاری، زخم دگر مزن
تاجم نمی فرستی تیغم به ســــر مزن
مـرهم نمی گذاری، زخم دگــــــر مزن
مرهم نمی نهی به جراحت، نمک مپاش
نوشم نمی دهی ،به دلــــم نشتــر مـزن
بر فــــرق اوفتــــاده به نخــوت لگـد
سنگ ستـــــم به طایـر بی بـــال مزن
بـــر نامه امیـــد فقیــران قلــم مکش
بــر ریشه حیات ضعیفـان تبـر مــــزن
گیــــرم تو خود ز مردم صاحب نظر نه ای
از طعنه ، تیــر بـــــر دل صاحب نظر مزن
تا کــــم خوری لگد ز خر و سرزنش ز خار
گو سبزه از زمین و گل از شاخ سر مزن
می میرم و مرگ باورم نیست
پایان شب سخن سرایی
می گفت و ز سوز دل همایی
مرگ آخته تیغ بر گلویم
من مست هوا و آرزویم
آزرده تنی فسرده جانی
در پوست کشیده استخوانی
نه طاقت رفتن و نه خفتن
نه حال شنیدن و نه گفتن
فریاد کزین رباط کهگل
جان می کنم و نمی کنم دل
مانده است دمی و آرزوساز
من وعده سال می دهم باز
در سینه به تنگ گشته انفاس
از فربهی ام نشانه آماس
جز وهم محال پرورم نیست
می میرم و مرگ باورم نیست
قطعه شعری در سال های آخر عمر
دوره پیری
دور پیری رسیده است و مرا
سستی طبع و ضعف حال بود
قامتم تیر بود و گشت کمان
تیر را در کمان زوال بود
رفته ام پای خسته تا لب گور
باز بر گستنم زوال بود
شاخص عمرها به وقت زوال
سایه عمر لایزال بود
چشم امید من به هر دو سرای
به خدای و نبی آل بود .
Recent Comments/نظرات اخیر