بی جهت نیست که شیراز؛ شهری در جنوب ایران را دارالعلم لقب داده اند .از گذشته های دوراین
شهر مرکز علما و دانشمندان و متفکرین زمان خود بوده و بزرگان زیادی از این شهر بر خاسته و
آثاری خلق کرده اند که مخلد و جاودانی است.
شیراز شهری که به قول سعدی سخنسرای بزرگ ایران ؛ هر مسافری که به این شهرروی می
آورد و تفرج نوروز را می گذراند، دل از دیار خود بر می تابد و آرزو می کند که بتواند در شیراز
اقامت دائم نماید:
( خوشا تفرج نوروز خاصه در شیرا ز-که بر کند دل مرد مسافر از وطنش )
از این رو هوای دل انگیز و محیط مصفا و مردم صاحب کمالش انگیزه آفرینش آثار بزرگان علم و ادب
بوده است.
یکی از دانشمندان این شهر ادیب پرور استاد علی اصغر حکمت است که آوازه شهرتش وآثارو
کار هایی که در طول حیات پر ثمرش از خود به یادگار گذاشته ؛ ماندنی و از وطن پرستی و علاقه ای
که به ایران عزیز داشته ؛حکایت می کند.
علی اصغر حکمت روز١٠ فروردین ١٢٧٢ خورشیدی در شیراز متولد گردید . پدرش احمدعلی خان
معظم­الدوله ملقب به حشمت­الممالک، مستوفی شیراز و مادرش فاطمه ملقب به احتجاب­السلطنه دختر
فخرالاطبا حسن فسایی مؤلف فارسنامه ناصری بود.
علی اصغر حکمت پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در شیراز برای ادامه تحصیل به تهران
آمد و در کنار تحصیل علوم جدید در مدرسه ی آمریکایی جردن تهران ، به آموختن علوم اسلامی نظیر
فقه و اصول در مدارس اسلامی نیز پرداخت. معروف است که آیت‌الله میرزا طاهر تنکابنی نیز از
اساتید وی بوده است.
حکمت در سال ۱۲۹۷ ش وارد خدمات فرهنگی شد و با نشر مقالات تحقیقی و تدریس زبان انگلیسی در
مدارس متوسطه، کسب شهرت نمود و وارد فعالیت‌های سیاسی شد و با کمک عده‌ای از دوستان و
همفکران خود به رهبری علی‌اکبر داور، حزب رادیکال را بنیانگذاری کردند. حکمت تا سال ۱۳۰۹ در
وزارت معارف خدمت می‌کرد. در این سال به تشکیلات جدید داور در دادگستری وارد شد و پس از
چندی برای مطالعه در امور قضایی و ثبتی به اروپا اعزام گردید . وی در اروپا وارد دانشکده حقوق و

ادبیات شد و مدرک لیسانس در هر دو رشته راگرفت. مأموریت دیگر حکمت در اروپا مطالعه در امر
آموزش و پرورش و دانشگاه بود. در سال ۱۳۰۹ به منظور تکمیل تحصیلات خود به فرانسه و انگلستان
عزیمت کرد و از دانشگاه سوربن پاریس در رشته ادبیات فارغ‌التحصیل گردید و به تهران بازگشت.
حکمت در شهریور ۱۳۱۲ به تهران احضار شد و در کابینه ذکاءالملک فروغی ابتدا کفیل و بعد وزیر
معارف و رئیس دانشگاه شد. در کابینه جم نیز وزیر فرهنگ بود، دوران پنج ساله وزارت فرهنگ
علی‌اصغر حکمت را باید دوران تحول فرهنگی در این وزارتخانه نام نهاد. حکمت پس از معافیت از
وزارت فرهنگ در اسفند ۱۳۱۷ در ترمیم کابینه محمود جم به وزارت کشور منصوب شد. در کابینه
دکتر متین دفتری نیز همان سمت را عهده‌دار بود. در خرداد ۱۳۱۹ بار دیگر از خدمت معاف شد و به
کار تحقیق و مطالعه پرداخت. وی در ترمیم کابینه فروغی در ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ وزیر بازرگانی و
پیشه و هنر شد. در ترمیم دیگر کابینه فروغی، وزارت بهداری را برعهده گرفت. در کابینه سهیلی نیز
همچنان وزیر بهداری بود.

برخی از ویژگی­ های شخصیتی علی اصغر حکمت

حافظ قرآن بودن، داشتن طبع شعر، سحرخیزی، پیاده­روی، مداومت در نگاشتن یادداشت­های روزانه از
١٢٨٦ تا ١٣٥٨شمسی و مداومت و مراقبت در پیروی از برنامه­های منظم در همه امور اداری و
.غیراداری و خانوادگی در سفر و حضر،… از جمله خلقیات او بود
حکمت که در خاندانی طبیب و اهل قلم رشد یافته بود و اجداد پدری وی تا عصر صفویه در دیوان­های
دولتی اشتغال داشتند، از این امر مستثنا نبود.

مهمترین اقدامات

حکمت به اقتضای مسو,ولیت‌هایی که بر عهده داشت دست به اقدامات سیاسی- اجتماعی و فرهنگی
گوناگونی زد که از جمله آن‌ها می‌توان بدین موارد اشاره نمود: تأسیس کتابخانه‌های (ملی، فنی
معارف، دانشسرای عالی)، احیای انجمن آثار ملی، تأسیس موزه‌های (ایران باستان، مردم‌شناسی، پارس
شیراز و موزه حضرت معصومه قم)، تأسیس دانشگاه تهران به همراهی جمعی از روشنفکران و
سیاست‌مردان دیگر و تأسیس دانشکده علوم معقول و منقول، دانشسراهای مقدماتی، تأسیس مدارس
جدید، دارالتربیه عشایر، برگزاری کلاس‌های ملی شبانه جهت مبارزه با بی‌سوادی، تغییر نام مدارس
خارجی به فارسی، تأسیس پیشاهنگی و سازمان تربیت بدنی، و تأسیس فرهنگستان ایران .
ریاست دانشگاه تهران

تأسیس دانشگاه تهران، تأسیس دانشسراهای مقدماتی در سراسر کشور، برگزاری جشن هزاره فردوسی
تأسیس فرهنگستان ایران، ایجاد پیش‌آهنگی و تغییر برنامه‌های مدارس به اصول آموزشی کشورهای
خارج، ایجاد تحول در زبان و ادبیات پارسی، توجه به آثار باستانی و تشکیل موزه ایران باستان، تربیت
کادر آموزشی و انتشار نشریات و توجه به امر ورزش در مدارس، توسعه و تکمیل مدارس ابتدایی و
متوسطه از جمله کارهای او بود.

آثار

حکمت همچنین از مشاهیر فرهنگ و ادب فارسی بود که آثار بسیار گرانبهایی به خصوص در
زمینه‌های ادبی، تاریخی و فرهنگی از خود برجای گذاشته‌است. در عرصه سیاست نیز از حکمت به
عنوان یکی از مؤسسین حزب رادیکال یاد شده‌است . با آنکه پیوسته شاد روان حکمت سر گرم کارهای
مملکتی بود.
مع هذا از نگارش و سرودن شعر و ترجمه غافل نبود و شاد روان دکتر علیمحمد مژده استاد دانشگاه
پیوسته در کنار او بود و وی را در انتشار آثارش یاری می نمود.
تألیفات
امثال قرآن مجید
شرح احوال جامی
رساله در باب امیر علیشیر نوائی
(پارسی نغز (مجموعه‌ای است از برگزیده‌های پارسی‌گویان
تصحیح «کشف‌الاسرار»؛ میبدی
ره‌آورد حکمت، از نوشته‌ها و خاطرات شخصی علی‌اصغر حکمت
نقش پارسی براحجارهند
ترجمه
(پنج حکایت از شکسپیر
رمئو و ژولیت مقایسه با لیلی و مجنون نظامی گنجوی
استاد علی اصغر حکمت داستان درام رومئو و ژولیت شاعر شهیر انگلیسی ؛ شکسپیر را ترجمه و
تلخیص کرد. . استاد حکمت پیش از این آثار دیگر شکسپیر را ترجمه کرده بود. این درام یکی از
شاهکارهای ادبیات جهان و از غم انگیزترین تراژدی هاست. «حکمت» در ضمن ترجمه این اثر به

شباهت آن به منظومه لیلی و مجنون پی برده و آن دو را مقایسه کرده است. وی همچنین سیر این داستان
.عاشقانه تراژیک را در ادبیات زبان فارسی و ممالک مشرق زمین بررسی کرده است
از سعدی تا جامی؛
ترجمه جلد سوم تاریخ ادبیات ادوارد براون؛
امین و مأمون؛ ترجمه از سلسله روایات اسلامی جرجی زیدان
ترجمه «رستاخیز»؛ تألیف تولستوی دانشمند روسی
ترجمه «راه زندگانی»؛ تألیف نیکولا حداد مصری؛
تاریخ جامع ادیان، نوشتهٔ جان بی. ناس
نمایشنامه شاکونتالا اثر کالبداسا نویسنده هندی

درگذشت

علی‌اصغر حکمت روز دوشنبه سوم شهریور ۱۳۵۹ ه‍.ش برابر چهاردهم شوال ۱۴۰۰ ق. در تهران
وفات یافت و در آرامگاه خانوادگی در حضرت عبدالعظیم (باغچه توتی) به خاک سپرده شد.
اهدا کتاب‌های شخصی
علی‌اصغر حکمت اهدا کننده حدود ۵۵۴۹ هزار جلد کتاب اعم از موروثی یا خریداری شده و روزنامه ـ
عصر ناصری تا زمان معاصرـ به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در خرداد ۱۳۵۱ش. است که ۵۰۰
نسخه آن خطی و منحصربه‌فرد است. همچنین فرمانها و اسناد و کتابهای خطی اجداد خود را به کتابخانه
آستان قدس رضوی و اشیای ذی‌قیمت دیگری را نیز به موزه ملی پارس اهدا نمود.

نمونه آثار

مرا گفت دانائی ، این داستان / که بد بوستانی هم از باستان
کهن باغی از عهد مردان کار / تبه گشته از گردش روزگار
درختان فر سوده سالخورده / همه بار خشک و همه برگ زرد
خمش گشته بلبل در آن کهنه باغ / و لیکن نو خوان بهر شاخ زاغ
به طرف چمن دیده نگشوده کس / که بگرفته چهر چمن خارو خس
بهر گوشه اش لانه کرده هوام / بهر جانبش دیو گسترده دام
اگر اهرمن ره بر انگیختی / در ان باغ هول بگریختی
قضارا یکی مرغ نغمه سرای / به بستان ز عهدی کهن داشت جای

به گلهایی آن مرغزار / جفا بردی از خار آن مرغ زار
به سوی گل پای در گل بدش / بسا خار هجران که در دل بدش

دانش

!به گیتی رامش تن چند جویی / اگر دانش طلب کردی نکویی
زسحر آمیزی این عالم دون / بود خود رامش تن نعل وارون
گرت دانش نباشد تن چه سودت ؟ / که با حیوان ز دانش فرق بودت
!به گیتی لذت تن جوید از کس / به شانس آیت «بل هم آ ضل » بس

تاریخ جامع ادیان

نویسنده: جان ناس
مترجم: علی اصغر حکمت

تاریخ جامع ادیان تالیف جان ناس با ترجمه علی اصغر حکمت در نوع خود کتاب منحصر به فردی است که در زمینة
.تاریخ جمیع ادیان، در دسترس دین پژوهان ودانشجویان فارسی زبان قرار دارد
این کتاب دارای چهار بخش است:
بخش نخست: ادیان ابتدایی وگذشته ، نویسنده دراین بخش، جایگاه دین در دوره های پیش از تاریخ وفرهنگهای ابتدایی
ونیز ادیان اقوام پیشین را بررسی کرده و در کنار این موضوع، دوازده ویژگی مشترک ادیان ابتدایی را که برخی از این
ویژگی ها به گونه ای در ادیان بزرگ امروزی نیز وجود دارند، بررسی کرده است.
بخش دوم: مذاهب هند. در این بخش، به پیشینه تاریخی ، مناسک، فرقه ها وتحولات ادیانی پرداخته است که خاستگاه
آنها شبه جزیره هند می باشد؛ دینهایی چون هندوئیسم، جینیزم، بودیسم وآیین سیک.
بخش سوم: در باره ادیان خاور دور است که مباحث آن به دینهای چینیان مانند مذهب تائو،کنفوسیوس وشینتو
اختصاص دارد.
بخش چهارم: ادیان خاور نزدیک، چهار دینی که ظهور آنها در منطقه خاور نزدیک ( ایران، جزیرة العرب،منطقه
عمومی بیت المقدس وشام و مصر قدیم ) بوده ، در این بخش آمده اند .کیش زردشتی، مذهب یهود، آیین مسیحیت ودین
اسلام، موضوع این بخش می باشند.