سده جشن ملوک نامدار است /
زافریدون و از جم یادگار است /
جشن سَده، یکی از جشن‌های ایرانی، است که در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه یعنی آبان
روزاز بهمن ماه بر گزار می شود .
جشن سده بزرگترین جشن آتش و یکی از کهن ترین آیین های شناخته شده در ایران باستان
است . این جشن بیش از پنج هزار سال قدمت دارد، این جشن، جشن پیدایش آتش در نظر
گرفته می‌شود.
آیین های جشن سده
در دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بر بام خانه
خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، جشن سده آغاز می‌شود. در اشارات تاریخی این
جشن همیشه به شکل دست جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در
یکجا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می شده است. مردمان در گردآوردن هیزم با
یکدیگر مشارکت می کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی
مردمان است .
فردوسی جشن سده را به زمان پادشاهی هوشنگ نسبت می دهد و ابوریحان بیرونی به
فریدون. اما رسمی شدن جشن سده به زمان اردشیر بابکان مقرر می شود، اما بطور کلی
در هیچیک از اسناد تاریخی به چگونگی شیوه ی جشن اشاره ای نشده است .
درباره وجه تسمیه جشن سده روایت‌های مختلفی وجود دارد. یک روایت به ارتباط جشن
سده با عدد ۱۰۰ اشاره می‌کند و روز دهم بهمن را صدمین روز پس از شروع فصل سرما
از ابتدای آبان ماه می‌داند؛ زیرا در گذشته اول آبان را زمان شروع فصل سرما
می‌دانستند. از طرف دیگر از ۱۰ بهمن تا اول بهار نیز ۵۰ روز و ۵۰ شب باقی مانده
است که روی هم ۱۰۰ می‌شوند. در این نظریه به دلیل بلند شدن روز و شب از تاریخ دهم
بهمن به بعد، روز و شب را جداگانه شمارش می کنند .
بنا بر روایت دیگر، از تاریخ جشن سده تا زمان برداشت غلات، ۱۰۰ روز طول می‌کشیده
است و به همین دلیل در این تاریخ جشن سده را برگزار می‌کردند. در آثار باقی مانده از
ابوریحان بیرونی نیز به ارتباط بین جشن سده با عدد ۱۰۰ اشاره شده است؛ اما بعضی از
مورخان معتقد هستند که ارتباطی بین نام‌گذاری جشن سده به این نام با عدد ۱۰۰ وجود
ندارد. بنابر نظر این دسته از تاریخ‌شناسان، سده در زبان اوستایی معنی برآمدن خورشید و
طلوع کردن می‌دهد و چون در روز دهم بهمن، چله بزرگ تمام می‌شود، زمین رو به گرم
شدن و زایش خواهد رفت؛ بنابراین ایرانیان باستان پایان چله بزرگ و آغاز چله کوچک را
در این روز با جشن سده برگزار می کردند و با برپایی آتش، گرم شدن زمین و نزدیک
شدن بهار را نوید می‌دادند.
بسیاری از روایت‌ها ریشه در شاهنامه فردوسی دارند و بر مبنای داستان‌های حماسی این
کتاب شکل گرفته‌اند. بنابر یکی از داستان‌های شاهنامه، هوشنگ شاه پیشدادی در تفرج
صحرایی‌اش برای دفاع از خود سنگی آتش‌زا به‌سمت ماری پرتاب کرد و برای نخستین
بار جرقه آتش کشف شد و کنترل آن به دست انسان افتاد. بنابر روایت‌های موجود، این
داستان در زمان جشن سده اتفاق افتاده است و روز دهم بهمن ماه را روز کشف آتش
می‌دانند .
هوشنگ پس از این رویداد جشنی بزرگ برای سپاس از یزدان به شوند یافتن آتش برپاکرد،
او آتشی بزرگ را برافروخت و نام آن جشن را، سده نهاد:
یکی روز شاه جهان سوی کوه / گذر کرد با چند کس هم گروه
پدید آمد از دور چیزی دراز / سیه رنگ و تیره تن و تیز تاز
دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون / ز دود دهانش جهان تیره گون
نه کرد هوشنگ باهوش و سنگ / گرفتش یکی سنگ و شد تیز چنگ
به زور کیانی رهانید دست / جهان‌سوز مار از جهان‌جوی جست
بر آمد به سنگ گران سنگ خرد / همان و همین سنگ بشکست گرد
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ / فروغی پدید آمد ازهر دو سنگ
شب آمد برافروخت آتش چو کوه / همان شاه در گرد او با گروه
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد / سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند این سده یادگار / بسی باد چون او دگر شهریار
بگفتا فروغی است این ایزدی / پرستید باید اگر بخردی
به همین دلیل جشن سده را به‌منظور چیرگی آتش بر اهریمن برگزار می‌کردند و آتش از
عناصر اصلی این جشن به شمار می‌رود.
روایت دیگری نیز وجود دارد که تعداد فرزندان نخستین آدم در این روز به ۱۰۰ رسیده
است و به همین دلیل این روز را زمان جشن سده نامیده‌اند .
در منابع معتبر تاریخی به برگزار کردن جشن سده در دوره‌های مختلف تاریخی مانند
زمان حکومت آل زیار اشاره شده است که مسلمان بوده‌اند؛ بنابراین، با وجودی که در
جزئیات این جشن به آداب و رسوم زرتشتیان اشاره شده است؛ اما بسیاری مورخان جشن
سده را مراسمی ملی می‌دانند و این جشن را در زمره جشن‌های ملی ایرانیان به حساب
می‌آورند .
از جشن سده در سروده‌های سرایندگان گوناگون پارسی یاد شده است چنانکه خاقانی
شروانی می سراید:
بگـذار آتش سده در جـان مـا زند / این هجر کافر تو که آفت رسان ماست
ویا فرخی سیستانی درباره سده می‌سراید:
از پـی تهنیت روز نوآمـد بـرشـاه / سده‌ی فـرخ روز دهم بهمن مــاه
به‌خبردادن نوروز نگارین‌سوی میر / سیصد‌و‌شصت‌شبانروز همی تاخت به راه
و یا منوچهری در قصیده‌ای می‌گوید:
آمـد ای سید احرار شب جشـن سده شب جشـن سده را حرمت بسیار بود
بر فروز آتش برزین که در این ماه بسی آذر برزیـن پیغمبر آزار بود
مهرداد بهار در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» و رضا مرادی غیاث‌آبادی در کتاب
«نوروزنامه»، بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن
است و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شده‌است در حالی
که واژه «سده» به شکل «سذق» معرب شده‌است .
این جشن به یاد آورنده اهمیت نور، آتش و انرژی است. نوری که از خداوند جداست و از
خداوند جدا هم نیست چنانکه از کتاب‌ها و اسناد تاریخی برمی‌آید جشن سده جنبه دینی
نداشته و تمام داستان‌های مربوط به آن غیردینی است و بیشتر جشنی کهن و ملی به‌شمار
می‌آید و وارث حقیقی جشن سده نه تنها ایرانیان و آریایی‌ها بلکه میراثی است که به
بسیاری از کشورهای همسایه ایران نیز راه یافت .
- جشن سده در عصر حاضر :
امروزه نیز جشن سده یا سده سوزی به صورت پراکنده در بعضی شهر ها و روستاها ی
ایران در دهم بهمن ماه برگزار می شود. در مازندران، لرستان، سیستان و بلوچستان،
کشاورزان و روستاییان و چوپان ها نزدیک غروب یکی از روز های زمستان روی پشت
بام، دامنه ی کوه یا کنار کشتزار و چراگاه آتش می افروزند و بنا بر سنتی دیرین پیرامون
آن گرد می آیند .
اما در کرمان و بیشتر شهرهای آن استان جشن سده یا سده سوزی با شکوه تمام برگزار می
شود. در میان چادر نشینان بافت سیرجان سده سوزی چوپانی برگزار می شود. در یکی از
روستاهای جیرفت (آبادی بلوک از دهستان اسماعیلی) شب دهم بهمن آتش بزرگی به نام
آتش سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده ی باغ به نشانه ی چهل روز (چله ی
بزرگ) در میدان ده بر می افروزند و از روی آن می پرند و می خوانند :
سده سده ی دهقانی / چهل کنده ی سوزانی / هنوز گویی زمستان
در ایران باستان و در میان زرتشتیان ایران، این جشن نزدیک غروب آفتاب، با
آتش‌افروزی آغاز می‌شود و امروز هم با همان سنت کوه‌هایی از بوته و خارو هیزم در
بیرون شهر فراهم شده، در حالی که موبدان لاله به دست اوستا زمزمه می‌کنند، بوته‌ها را
روشن کرده و مردمی که در آن جا جمع شده‌اند نماز آتش نیایش خوانده می شود. این
مراسم به وسیلهٔ انجمن زرتشتیان کرمان چند صد سال است که در باغ بوداغ آباد زیارتگاه
پیرشاه مهر ایزد کرمان در تاریخ ۱۰ بهمن انجام شده و جمعیتی نزدیک به چندین هزار نفر
از همه مردم زن و مرد، زرتشتی و مسلمان، کلیمی در آن جا گرد آمده و در این جشن
شرکت می کنند .
Recent Comments/نظرات اخیر