دکتر گوهر نو – پژوهشگر

آبی جز آب تیغ که از چشم شور خلق
لب تشنه را گره نشود در گلو کجاست.


دستش را روی چانه اش گذاشته بود و می گفت :خدا ذلیل کنه . کسی را که به زندگی ما چشم زد و ما را نابود کرد !

گفتم : چه شده که چنین می گویی ؟

چه باید بشود . چشمشون کور . از حسادت داشتن می مردند .از اینکه با تلاش و
کوشش ثروتی بهم زدم و توانستم به آنجه می خواستم برسم .اما چه سود؟ چشم
صاحب مرده شون آتشفشان بود و همه نابود شدند.خدا نکند یک نفر چشمت بزنه
چنان به زمین می خوری که هیچ دوا و دکتری کاری برایت نمی تواند بکتد .!

دوست عزیز! ماجرا چیست که اینگونه سخن می گویی؟!

آنقدر در زندگی چشم زخم خوردم که همه چیز نابود شد .خانه ام رفت، موقعیت
کاری ام زیر سوال رفت، تا به خودم جنبیدم، دیدم بازرگانی بوده ام که ناگهان با
موج عظیمی روبرو شده که رهایی ندارم .
گفتم چطور ؟ گفت : بهتر است در این روزگار خودتان را در چشم نیندازید، زیاد
ازموفقیت خودتان تعریف نکنید، اگرپول دارید به رخ دیگران نکشید، اگر خانه دارید
بگویید مستاجرید، حقوقتان را هیچ وقت نگویید، در جمع خانوادگی خودتان و
همسرتان را زیاد خوشبخت نشان ندهید و…
بارها شنیده اید که می گویند چشم فلانی چقدر شور است، عجب چشم شوری دارد ؟ جلوی
او زیاد خود را خوشحال نشان ندهید و یا کاری نکنید که جلوی او، از شما تعریف شود،
چشم می خورید و این گونه جملات …

چشم زخم چیست ؟


زندگی آدمی به گونه ای است که تحت تاثیر نیروهای مثبت یا منفی محیط پیرامون خود قرار می گیرد.
اتفاقات ناگواری که در زندگی انسان ناگهان رخ می دهد می تواند اثر همان انرژی های منفی باشد که
از اطراف جذب شده است. وجود این انرژی های منفی به همان قضیه چشم زخم بر می گردد که
موضوع جدیدی نیست و از دیر باز دغدغه بشر بوده و هست.
چشم زخم بر اثر حسادت و بخل دیگران به وجود می آید که تاب دیدن موفقیتهای شما را ندارند. در
حقیقت نگاهی که بر اثر نفرت یا حسادت باشد نوعی انرژی منفی ساطع می کند
وقتی به هر دلیلی چیزی به چشم بیاید که دیگران آن را ندارند مثل زیبایی، ثروت، خانه یا هر چیز زیبا
و بی نظیری؛ چشم طمع حسود را می گیرد و با نگاهی نازیبا به مالک زیبایی خیره می شوند. یعنی
نگاهی که پر است از کینه و حسد. البته گروهی به دیده خرافه به این مساله می نگرند.
دانشمندان عقیده دارند برخی چشم ها از یک نیروی مغناطیسی خاصی برخوردارند که می تواند مثل
اشعه لیزر عمل کند. همچنین در برخی اعضای بدن نیروهای فوق العاده ای هست که تأثیراتی اعمال
می کند.!
شور چشمی یا چشم زخم یکی از واقعیات تلخ زندگی است که روزمرّه و مداوم اتفاق می افتد.
این جمله‌ها برای اغلب ما کاملا آشنا هستند: «فلانی را چشم کردند»، «فلانی چشمش شور است»،
«اسفند دود کن چشم نخوری!»، «حتما چشمت کردند» و … اما این سوال پیش می‌آید که آیا واقعا
چیزی به نام چشم‌زخم وجود دارد؟

اما بسیاری از افراد، شور چشمی را امری واهی و خرافی پنداشته و از توجّه به آن و راه های
پیشگیری آن غافل مانده اند. به نظر می رسد که شور چشمی یک پدیده روحی و نفسانی است که در
افراد شور چشم وجود دارد و هر گاه امری در نظرشان جالب یا عجیب جلوه کند، آن نیروی نفسانی،
اثری تخریب کننده از خود به جا می گذارد و به گفته خود این افراد، هر گاه چیزی در نظرشان زیبا و
حیرت انگیز جلوه کند، گویا موجی از چشم شان، ساطع می شود و برای آن چیز یا صاحب آن بلایی
فراهم می آورد. چشم زخم گونه‌ای از بدخواهی است به گونه‌ای که در بسیاری از فرهنگ ‌ها این
عقیده وجود دارد که فرد شور چشم می‌تواند عامل بدشانسی یا صدمه به دیگرانی که با مورد نفرت یا
دشمنی اویند گردد. این عمل چشم زدن یا نظر زدن نامیده می‌شود .


چشم زخم در تاریخ

از زمانی که انسان در این کره خاکی پا نهاده است و زندگی اجتماعی را آغاز کرده است حسادت نسبت
به دیگران وجود داشته است. ریشه چشم زخم حسادت است و این مفهوم به خوبی توسط هلیودوروس
در رمانی باستانی به نام داستان« اتیوپیایی »به تصویر کشیده شده است. او در این کتاب می‌نویسد
“هرگاه شخصی از روی حسادت به چیزی فاخر نگاه کند، فضای اطرافش را با خاصیتی مهلک پر
می‌کند، و انفاس زهرآلود خود را به نزدیک ‌ترین چیز منتقل می‌کند.»
جالب است بدانید که قدیمی ترین نمونه طلسم چشم زخم که یافت شده است مربوط به ۳۳۰۰ سال قبل
از میلاد در سوریه کنونی می باشد. طلسم چشم زخم که امروزه در کشور ما هم رایج است یک طرح
شیشه ای با شکل یک چشم و معمولا به رنگ آبی است. این طلسم قدمت بسیاری دارد و به آن چشم
حورس هم می گویند. در مصر باستان فراعنه را همراه با این طلسم دفن می کردند تا در دنیای مردگان
از فرعون محافظت کند!!

روان شناسی چه می گوید؟

گروهی از روان شناسان در یک بررسی علمی به مطالعه میزان باور مردم به نیروی چشم زدن و
قدرت ناشی از چشم افراد پرداخته و دریافتند که بیشتر مردم در باورهای ذهنی ناخودآگاه خود به
نیروی چشم زدن اعتقاددارند.
در روان شناسی اعتقاد بر این است که پرداختن به رفتارهای ضعیف شخصیتی مثل حسادت منجر به
افسردگی، عدم اعتماد به نفس، از خود بیگانگی، و حتی روان پریشی می شود. هر چند انسان
موجودی اجتماعی است و از طریق نمادها سعی بر آن دارد تا خود را عضو جمعی بنامد و نشان دهد
پیرو سبک و اعتقاد خاصی است، ولی فردیت محو می شود و از خود بیگانگی بوجود می آید.


علم چه می گوید؟

ارتعاش، انرژی، قدرت واژه ها، فرکانس چیزی است که امروزه علم ثابت کرده است واقعیت دارد و هر
کلام می تواند انرژی مثبت یا منفی بفرستد.

چشم زخم در شعر فارسی


شعر فارسی علاوه بر آنکه نمایانگر اندیشه‌ها و احساسات شاعران است، تجلّی‌گاه افکار،
اعتقادات، آداب، رسوم، و فرهنگ حاکم بر جامعة نیز هست. از این‌رو بررسی عناصر
فرهنگ عامّه در شعر شاعران،در خور توجه است .
بررسی دیوان شاعران بزرگ زبان و ادبیات فارسی، نشان می دهد عنصر چشم زخم از وجوه گوناگون،
مورد توجه ایشان قرار گرفته است و شاعران با باریک اندیشی های خود، مفاهیم جدیدی را در این
زمینه آفریده اند که پیش از آنان سابقه ای نداشته است.
در متون ادبی تعابیر مختلفی برای چشم زخم استفاده شده است که مستقیما به همین باور اشاره دارند.
در برخی متون از باور به چشم زخم با همان تعبیر «چشم زخم» یاد شده است، مثل:
نیل چشم زخم باشد حسن را خط امان/ از هجوم قمری ای سرو خرامان سر مپیچ (صائب)
در برخی موارد نیز برای اشاره به چشم زخم از تعبیر «عین کمال» (که تعبیر عربی «چشم زخم»
است) استفاده شده است:
پناه اهل معانی و افتخار عراق/ که باد عین کمال از جمال تو دور (کمال الدین اسماعیل)
همچنین گاه به جای «عین کمال»، تعبیر «کمال» به همین معنای «چشم زخم» به کار رفته است:
بحمدالله که با قدر بلندش/ کمالی در نیابد جز سپندش (نظامی: خسرو و شیرین)
یکی از اموری که برای دفع چشم زخم به آن متوسل می شدند، ریشه در دین اسلام دارد؛ یعنی آیه
«و ان یکاد..»
حضور خلوت انس است و دوستان جمعند/ «و ان یکاد» بخوانید و در فراز کنید (حافظ )
ولی تعابیر دیگری که در متون ادبی برای دفع چشم زخم به آنها اشاره شده، منبع و منشا آن فرهنگ
عامه است. یکی از این تعابیر، «نیل» است. در فرهنگ عامه برای دفع چشم زخم، خطی از نیل بر
چهره کودکان می کشیدند:
هر نیل که بر رخش کشیدند/ افسون دلی بر او دمیدند (نظامی: لیلی و مجنون)
همچنین نیل به معنای اسفند سوخته نیز در متون به کار رفته است، برای دفع چشم زخم اسپند سوخته
را بر پیشانی یا بناگوش کودکان می کشیدند. این معنا با تعابیری چون «نیل کشیدن» یا «نیل زدن» در
متون ادبی به کار رفته است:

به رنگ و بو بیاراست بوستان خود را/
به گوش های گلستان بنفشه نیل کشید


حافظ می گوید :

عارض رخسار او چون عارض لشکر شدست
زخم چشم و چشم زخم عاشقان را گوش دار
آفتا با شرم دار از روی او در ابر رو
ماه تابان از چنان رخ الحذار و الحذار

خوش دولتیست خرم و خوش خسروی کریم
یا رب ز چشم زخم زمانش نگاه دار

تو آن شعری که من جایی نمی‌خوانم، که می‌ترسم
به جانت چشم زخم آید چو می ‌گویند تحسینم


یک داستان باورنکردنی !!

در این رابطه نقل است که مردم روستای «زاغه» از روستاهای شهرستان ملایرِ استان همدان، در
قدیم‌الایام که مشغول حفر زاغه‌ها به منظور پناه بردن به آن ‌ها بودند، گاه با صخره های سنگی
بزرگی برخورد می‌کردند. می‌گویند در این روستا خانواده ای بودند که به چشم شور شهرت داشتند،
از آن‌ها می ‌خواستند به زاغه آمده و با اعجاب به آن سنگ بنگرند و به این ترتیب سنگ ‌ها شکسته
می ‌شدند و آن‌ها به حفر زاغه‌ها ادامه می‌دادند!!

یکی از کامل‌ ترین مجموعه اسطوره‌هایی که تا به امروز درباره چشم ‌زخم تالیف شده است، کتاب
چشم‌ زخم: گزارشی کلاسیک از خرافه‌ای باستانی، اثر فردریک توماس الورثی است. او نمونه‌هایی از
این سمبل را در چند فرهنگ مختلف بررسی می‌ کند؛ از نگاه سنگ ‌کننده گورگون ‌های یونانی گرفته
تا داستان ‌های محلی ایرلندی درباره مردانی که می ‌توانند تنها با یک نگاه اسبی را جادو کنند، تقریبا
در همه فرهنگ‌ ها اسطوره‌ای درباره چشم ‌زخم پیدا می‌شود. این سمبل به حدی در فرهنگ نهادینه

شده که با وجود دلالت ضمنی بر عقاید پاگانیستی (ادیان غیرابراهیمی)، حتی جای خود را در متون
مذهبی هم باز کرده است .


مفهومی که می‌رود تا گم شود؟

شگفت ‌انگیزترین چیز درباره چشم ‌زخم نه قدمت صرف آن، بلکه این واقعیت است که کاربرد آن در
عمر چند هزار ساله‌اش کوچکترین تغییری نکرده. ما همچنان طلسم چشم زخم را به بدنه
هواپیماهایمان می‌ چسبانیم، دقیقا همان کاری که مصری ‌ها می ‌کردند و طلسم چشم ‌زخم را بر بدنه
کشتی ‌هایشان می ‌کشیدند تا سفری امن داشته باشند. در ترکیه امروزی همچنان مرسوم است که برای
نوزادان چشم ‌زخم هدیه ببرند که خود موکد این باور است که احتمال چشم‌ خوردن کودکان بیشتر
است.!