استادعلینقی وزیری مشهور به کلنل وزیری، در(۹ مهرماه ۱۲۶۵ شمسی به دنیا آمد–و در
۱۸ شهریور ۱۳۵۸ شمسی به دیار جاوید شتافت . ) او از پیشگامان آهنگسازی برای اجرای
ارکستری موسیقی ایرانی بود. وی به جهت تأثیرات عمده‌ای که بر موسیقی سنتی ایران
گذاشت، از جمله ایجاد روشی برای نت‌نویسی و شیوهٔ تدوین ردیف؛ شهرت دارد.
وی دارای شخصیتی جامع در عرصه‌ی موسیقی بود و با موسیقی سنتی و مبانی موسیقی
غربی به‌خوبی آشنایی داشت. تبحر در نوازندگی تار و ویلن، تالیف کتب آموزشی،
آهنگسازی، رهبری ارکستر، تاسیس مدرسه‌ی موسیقی و پرورش شاگردان متعدد، تاسیس
کلوپ موزیکال و اجرای کنسرت‌های گوناگون، داشتن سمت‌های اداری در تشکیلات
موسیقی و استادی دانشگاه، همه نشانگر توانایی‌های این شخصیت بزرگ فرهنگی است.
وزیری نماد بارز یک دوران خاص در ایران محسوب می ‌شود،
وزیری در تهران به دنیا آمد و به واسطهٔ پدرش در نوجوانی وارد ارتش شد و از همین
طریق با موسیقی نظامی آشنا گردید اگر چه در باقی عمرش مدت‌ها در مناسب مختلف
نظامی کار کرد و حتی به درجهٔ کلنلی هم رسید، اما علاقهٔ او به موسیقی نهایتاً بر
علاقه‌اش به امور نظامی چیره شد و بیشتر عمرش را صرف موسیقی کرد. او که از
دانش‌آموختگان مدرسه سن لویی در تهران بود، در حوالی سی‌سالگی به اروپا رفت و در
آلمان و فرانسه آموزش موسیقی به روش غربی دید. او توانست در مدرسه عالی موسیقی
برلین پذیرفته بشود. او در آنجا آهنگسازی و آموزش موسیقی را فراگرفت. تا سال ۱۳۰۲
در آلمان بود و بعدازآن راهی ایران شد. او در همان سال مدرسه عالی موسیقی را در ایران
راه‌اندازی کرد. وزیری در این مدرسه مباحث نظری موسیقی ایرانی و غربی را هم
آموزش می‌داد. وزیری پس از بازگشت به تهران، «مدرسه عالی موسیقی» را برای
آموزش موسیقی به روش غربی بنا کرد. وی همچنین نت‌نویسی را در موسیقی سنتی ایران
ترویج و دو علامت عَرَضیِ سُری و کُرُن را برای همین منظور ابداع کرد. وزیری برای
اولین بار ردیف موسیقی ایرانی را به صورت مکتوب به نت درآورد و از این طریق و نیز
به واسطهٔ شاگردان بسیاری که تربیت کرد، تأثیراتی ماندگار بر موسیقی سنتی ایران
گذاشت.


ضبط موسیقی و سمفونی نفت

وزیری چند صفحه گرامافون از اجراهای موسیقی خودش (به ویژه تصنیف‌ها و سرودها)
را در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ میلادی برای فروش منتشر کرد.همچنین پس از ملی شدن
صنعت نفت ایران در اسفند ۱۳۲۹، وزیری شروع به ساخت یک سمفونی به همین مناسب
کرد که با نام «سمفونی نفت» منتشر شد. او این سمفونی را با ساز تار آهنگسازی کرد.
سمفونی نفت آخرین اثر موسیقی ساختهٔ وزیری دانسته می ‌شود.

آثار


از وزیری آثار متعددی به شکل مکتوب و صوتی بر جای مانده‌است.
آثار مکتوب
دستور تار و تعلیمات موسیقی، ۱۹۲۲ میلادی، برلین
موسیقی نظری (در سه جلد برای دورهٔ متوسطه)، ۱۳۱۳، تهران
نظری مفصل به موسیقی غربی و آکوردشناسی، ۱۳۱۳، تهران
آرمنی موسیقی ربع‌پرده‌ای، ۱۳۱۴، تهران
دستور ویولن برای دوره مقدماتی، ۱۳۱۵، تهران
دستور ویولن شامل آوازهای ایرانی، ۱۳۱۵، تهران
سرودهای مدارس «از پندهای سعدی»، ۱۳۱۶، تهران
جوجه اردک زشت، ترجمه، ۱۳۱۷، تهران .[۷۷]
زیباشناسی در هنر و طبیعت، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۲۹
زیباشناسی تحلیلی اثر پی یر گاستالا، ترجمه توسط وزیری، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۲۶
تاریخ عمومی هنرهای مصور، چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۴۶
علاوه بر آثار فوق، مجموعه‌ای از سخنرانی‌های وزیری در زمینه هنر و زیباشناسی
توسط استاد سعید نفیسی جمع‌آوری و در قالب کتابچه‌ای به نام «در عالم موسیقی و
صنعت» در سال ۱۳۰۳ یا ۱۳۰۴ منتشر گردید .

از دیدار هیچ کس چون دیدن وزیری لذت نبرده‌ام


استاد سعید نفیسی، ادیب، مترجم، مصحح و نویسنده نامدار ادبیات فارسی، از دوستان
صمیمیِ کلنل وزیری بود و زمانی طولانی با او سابقه دوستی و رفت‌وآمد داشت. وی در
مطلبی که در سی‌ام مهرماه سال ۱۳۳۸ نوشته، نکته‌یی را درباره استاد وزیری یادآور
شده است:
« جالب ‌ترین صفت مردانه‌یی که در این مدتِ دراز از وزیری دیدم، همین کفّ نفس
مخصوص او در سخن گفتن است. مردان بزرگ که در کار خود تسلّط دارند و از بس در
فنّ خود توانا هستند که به این پَستی‌ها [منظور در هر موضوعی سخن گفتن است] تن در
نمی‌دهند، اینجا شناخته می‌شوند… .
آشکار می‌گویم که من پس از سی و پنج سال دوستی با وزیری، هنوز به کسی نزدیک
نشده‌ام که تا اندازه‌یی که از دیدار وزیری لذت می‌برم، از برخورد با او شاد شوم.»


صدای تار است یا پیانو؟


استاد روح‌الله خالقی نیز نخستین مواجهه خود با تارنوازیِ کلنل وزیری را به زیبایی
شرح داده است. ماجرا به زمانی بازمی‌گردد که روح‌الله خالقی در مدرسه عالی موسیقیِ
وزیری ثبت نام می‌کند. کلنل پس از سخنرانی برای شاگردان و گفتن از اهدافِ مدرسه
عالی موسیقی، با همراهی سلیمان سپانلو و ابوالحسن صدیقی چند قطعه را برای هنرجویان
تازه‌ وارد اجرا می‌کند.
استاد خالقی نوشته است «که پس از اجرای گروهیِ این ارکسترِ سه نفره، سپانلو تار را به
دست کلنل داد و از استاد خواهش کرد که به جای عیدی، برای شاگردان، به تنهایی ساز
بزند. وزیری که تا آن وقت ایستاده بود، نشست و مانند عقابی که کبوتری را به چنگال
بگیرد، تار را به دست گرفت. اولین ضربه مضراب او چنان صدای صاف و پخته‌یی از
ساز بیرون کشید که تصور کردیم نغمه پیانو است. تصور ما بی‌جهت نبود؛ زیرا در گوشه
سالن، پیانویی قرار داشت، اما نوازنده‌یی در پشت آن نبود. پس خیال ما اشتباه بود:
مضراب به سیم تار نواخته شده بود!
وزیری چند دقیقه برای ما تار زد. سرعت مضراب و پختگی و مهارت پنجه او چشم‌های
ما را خیره کرد. تا آن روز… تار بسیار شنیده بودم، اما تار وزیری آیت دیگری از قدرت و
توانایی بود. انگشت‌های کشیده لاغر استخوانی او که رگ‌هایش به خوبی دیده می‌شد،
چنان با مهارت و سرعت در روی پرده‌ها حرکت می‌کرد که همه ما متحیر و مبهوت

شدیم. وقتی تار را زمین گذارد، مانند مردم حیرت‌زده با تعجب و تحسین به او نگریستیم و
قادر به اظهار تشکر و کف زدن نبودیم. چند تن از بهترین شاگردان کلاس تار برخاستند و
دست استاد را با خضوع تمام بوسیدند»


نظر بیژن ترقی شاعر معاصر :


بیژن ترقی، شاعر و ترانه‌سرای بزرگ موسیقی ایران درباره کلنل وزیری گفته است:
«ما اگر مکتب کلنل وزیری را از نزدیک درک نکرده‌ایم، ولی تأثیر فعالیت‌های مستمر و
نقشی که او در گستره فرهنگ موسیقی این کشور به عهده گرفت، از آن به خوبی مطلعیم؛
زیرا مکتب آموزشی کلنل چنان تحولی در موسیقی ایرانی و ارکستره‌ کردن آن ایجاد کرد
که کلیه هنرمندان موسیقی معاصر تأثیرپذیرفته از آموزش‌ها و راهنمایی‌های سودمند او
بوده و خواهند بود.»


نظر هرمز فرهت پیانویست


هرمز فرهت در مدخلی که راجع به وزیری در دانشنامه ایرانیکا نوشت، او را فردی بسیار
پرانرژی و منضبط توصیف کرده‌است .وی همچنین وزیری را دارای شخصیتی بسیار
اثرگذار توصیف کرده که به فرهنگ غربی علاقه داشت و تلاش می‌کرد که ایران را از
عقبگرد فرهنگی نجات دهد .